Technische vernieuwingen hebben veel invloed op de maatschappij. En als deze vernieuwingen worden bedacht door mannen zal daar vaak een product uitrollen dat vooral geschikt is voor mannen. Zo wordt er op dit moment bijvoorbeeld gewerkt met gezichtsherkenning waarmee een vrouw niet wordt herkend als arts, want artsen zijn toch mannen. Hoog tijd dus dat het aantal vrouwen in de techniek toeneemt. Maar dat lukt niet echt: slechts 14% van de werknemers is vrouw. Bovendien stokt door vooroordelen en vriendjespolitiek de doorstroming van vrouwen naar een volgende managementpositie, waardoor de kans groot is dat een vrouw de techindustrie verlaat. En dat is doodzonde voor de organisatie, voor de vrouw in kwestie en het geld dat in haar opleiding geïnvesteerd is. Chantal Schinkels schreef het boek De IT Girl, Hoe overleef je een door mannen gedomineerde werkvloer? We spraken met haar over de problemen voor vrouwen in de IT-industrie en hoe die problemen op te lossen zijn.

Als ik je boek zo lees, dan is er nog veel werk te verzetten om meer vrouwen aan het werk te krijgen in de IT. Is die wereld al aan het veranderen?
Chantal Schinkels: ‘Het is een moeilijke vraag. Ik zit inmiddels ook in een soort algoritmebubbel, waarin het lijkt dat elk bedrijf hiermee bezig is. Maar dat is natuurlijk niet zo. Je ziet alleen maar de bedrijven die hier actief mee communiceren. Dan pas zie je dat er bedrijven mee bezig zijn, maar er is een gigantische berg bedrijven die daar geen tijd voor hebben, of die de toegevoegde waarde er niet van zien. Het is daarom een moeilijke vraag om te weten of die wereld al aan het veranderen is. Als ik naar mijn algoritme kijk kan ik daar ja op zeggen, maar dat geldt dus voor mijn algoritme.’

Oude wetten

Vrouwen worden in hogere posities regelmatig niet echt geaccepteerd. Sigrid Kaag krijgt aan alle kanten commentaar, ook van vrouwen, eigenlijk net als Femke Halsema. 
CS: ‘We hebben hier nog nooit een vrouwelijke minister-president gehad. Aan de ene kant loopt Nederland regelmatig voor, aan de andere kant worden we nog erg beïnvloed door hele oude wetten. Het conservatisme zit er nog erg in, het Calvinisme en onze wetten zijn deels gebaseerd op christelijke grondslag. 

Wat ik wilde zeggen: Sigrid Kaag krijgt ook veel commentaar van vrouwen…
CS: ‘Het probleem met Kaag is dat er veel verwachtingen zijn gewekt. Ze zou misschien wel de eerste minister-president worden. En als dat niet zo gaat, dan hoor je misschien van veel vrouwen teleurstelling, maar aan de andere kant is die Queen Bee en die krabbenmand er ook.

(In het boek beschrijft Chantal de ‘Queen Bee’ en de ‘Krabbenmand’ als volgt: Je kunt krabben – inderdaad, de beestjes – namelijk heel makkelijk ‘gevangen’ houden door ze eenvoudig in een mand te stoppen. Krabben hebben de eigenschap om elkaar naar beneden te trekken om zelf uit de mand te kunnen ontsnappen. Doordat ze elkaar continu naar beneden trekken, komt er uiteindelijk geen krab de mand uit. Het resultaat is dat de krabbenvissers de mand niet eens in de gaten hoeven te houden, want de diertjes blijven er toch wel in. Net zoals mannen vrouwen ook niet in de gaten hoeven te houden: die houden elkaar wel binnenboord.

Het Queen Bee-syndroom heeft niets met Beyoncé te maken, maar is een bekend syndroom, dat in 1973 voor het eerst ontdekt werd door psychologen aan de universiteit van Michigan. Het gaat om een vrouw in een hogere positie in een door mannen gedomineerde werkomgeving, die vrouwelijke ondergeschikten kritischer behandelt. Het zijn vrouwen die het fijn vinden om de enige vrouw te zijn. H.F.)

De krabbenmand

CS: ‘Ik was erg verbaasd over dat effect van de krabbenmand. Ik deed het vroeger ook. En ik heb dat nu nog steeds wel, want op een of andere manier zit dat in een vrouw. Ik kwam op een gegeven moment in een netwerk terecht waar vrouwen elkaar wel gingen helpen en toen dacht ik wow!, waarom werken we niet vaker op deze manier met elkaar samen?! En als ik naar dit netwerk kijk, wat we daar al voor elkaar krijgen; dat is zoveel meer dan wat we zouden krijgen als we met elkaar zouden concurreren.’ 

Gelden veel van dit soort voorbeelden die je beschrijft op een kantoor ook niet voor mannen onderling?
CS: ‘Naast het feit dat mannen ook elkaars stoelpoten kunnen wegzagen, speelt er nog iets anders: er is een speciaal mannenritueel, waarbij ze andere mannen toch ook dingen gunnen. Natuurlijk zijn er ook mannelijke krabbenmanden, maar aan de andere kant gunnen mannen elkaar bijvoorbeeld banen of helpen ze elkaar veel sneller. Vaak wel met de gedachte dat ze er zelf ook beter van worden. Ze gunnen elkaar wel meer. Bij vrouwen is dat eigenlijk niet het geval.’

Moet er niet wat op scholen veranderen om te stimuleren dat vrouwen deze richting opgaan?
CS: ‘Ik vind dat iedereen digitaal onderwijs zou moeten krijgen, omdat we niet alleen vrouwen in de IT missen, maar ook mannen. Er zijn zoveel vacatures, als je alleen vrouwen stimuleert om dit te gaan studeren, kom je er toch niet. Techniekonderwijs voor iedereen! In het techniekonderwijs zijn er nog wel docenten die het nut van vrouwen in de IT niet inzien of, misschien onbewust, bevooroordeeld zijn als vrouwen bètavakken gaan doen.’ 

Ik heb een tijdje terug Victor Peters geïnterviewd over het boek Programmeren voor niet-programmeurs. Hij geeft ook trainingen op dat gebied. Ik heb hem gevraagd hoe de verhouding mannen/vrouwen bij die trainingen was. Hij zei fiftyfifty. Dat klinkt wel goed.
CS: ‘Voor hem is dat een succes, maar ik zie dat niet terug in de hele sector. Natuurlijk zeg je graag dat die verhoudingen bij jouw trainingen zo liggen. Als je naar het hele onderwijs kijkt, dan zijn die verhoudingen helemaal niet fiftyfifty. Als je naar de cijfers kijkt op de universiteit, dan lijkt het of vrouwen iets meer dan mannen de bèta kant op gaan. Maar als je dan verder kijkt dan is dat vaker medisch dan bijvoorbeeld ICT, niet de techniek waar we zoveel mensen nodig hebben.’ 

Ambitieuze mannen

Je schreef in je boek dat je op de universiteit wel ‘one of the guys’ kan zijn, maar in het bedrijfsleven niet meer. Hoe zit dat?
CS: ‘Op de universiteit of het HBO werk je met mannen op gelijkwaardige basis samen. Dat verandert als je de werkvloer op gaat, omdat daar andere krachten spelen. Je komt bijvoorbeeld op een leeftijd waarbij mensen denken dat je zwanger gaat raken en dat heeft veel invloed op je loon en op je promotiekansen. Bij een man-vrouw-werkrelatie wordt al snel gedacht: die duiken met elkaar het bed in. Meisjes in het onderwijs zijn vaak veel beter dan de jongens, ze halen hogere cijfers, maar dat voordeel verandert als ze de werkvloer op gaan. Ze worden onzeker, krijgen last van faalangst, terwijl mannen dan veel ambitieuzer worden.’

Wat zou je als man kunnen doen om dat te veranderen?
CS: ‘Ik zou willen dat ik één tip had en dat dan alles opgelost was, maar zo is het niet. De eerste stap is moeilijk en het ligt ook aan het soort bedrijf. Ik las laatst een onderzoek waaruit bleek dat als er één man op een afdeling aangeeft dat die zich met deze problematiek bezig houdt of zich er positief over uitspreekt, dat vrouwen zich al veel meer thuis- en gewaardeerd voelen. Soms hoeft de verandering slecht in één man te zitten.’

Ik las in je boek dat programmeren vroeger werd gezien als administratieve baan, iets voor vrouwen en dat het nu eigenlijk omgekeerd is geworden: programmeren is iets voor mannen. 
CS: ‘Bizar is dat hé! Eigenlijk is het idee dat vrouwen computers of programmeren niet leuk zouden vinden bedacht door een marketingteam. Je kunt er niet echt bedrijven de schuld van geven. Toen de eerste personal computer in 1984 op de markt kwam, werd die neergezet als speelgoed voor mannen en voor jongens. Je kunt het zien aan hun reclamemateriaal, daar werden alleen maar mannen en jongens op afgebeeld. Die computer kwam dan terecht in de kamer van een jongen of de werkkamer van de man. Voor hun zussen of vrouwen werd het bijna onmogelijk om ook wat met een computer te doen. Toen begonnen jongens voor te lopen met hun kennis op dit gebied en is het uiteindelijk helemaal uit balans geraakt.’ 

Tips voor de de werkvloer

Je hebt veel tips in het boek hoe vrouwen het anders op de werkvloer moeten aanpakken. Noem er eens een paar.
CS: In eerste instantie dacht ik dat het aan vrouwen lag, dat we iets in ons hadden dat we die promotie niet kregen of dat we daarom minder loon kregen. Inmiddels weet ik dat het een systeem is waar je tegen moet vechten. Als je iets voor elkaar wilt krijgen op een afdeling waar de mannen domineren, dan zul je bepaalde trucjes die mannen van nature al hebben, moeten overnemen.

‘Laat jezelf zien, dat doen vrouwen bijna niet…’

Je hoeft niet per se ‘one of the guys’ te worden; je moet zichtbaar worden. Laat jezelf zien, dat doen vrouwen bijna niet. Zie jezelf veel sneller als een expert, mannen doen dat veel sneller. Als vrouwen de werkvloer opkomen wordt bijna meteen van ze verwacht dat zij wel het kantoorwerk gaan doen. Dat zij de vaatwasser uitruimen, de lunch bestellen, of de bloemen als er iemand ziek is. Op het moment dat je daarin meegaat, betekent dat, (zeker in de software-ontwikkeling) dat je facturabele uren naar beneden gaan, omdat je tijd aan andere dingen besteedt. Op het moment dat je je kwartaalgesprek hebt, wordt naar je facturabele uren gekeken en niet naar hoe vaak je de vaatwasser hebt uitgeruimd.’

Het gaat uiteindelijk ook om de cultuur van een bedrijf.
CS: ‘Ik zeg altijd: diversiteit is gewoon een percentage, dat kun je gewoon in je target zetten. En dan kun je als bedrijf zeggen: we hebben een bepaald percentage vrouwen, mensen met een biculturele achtergrond, dus we zijn er wel. Maar dat is niet zo. Het allerbelangrijkste is dat ze met elkaar gaan samenwerken. En dat merk je in de huidige techcultuur. Die is heel erg masculien, je moet een bepaald type zijn om je daar in thuis te voelen. En als die cultuur zo blijft, zullen die percentages die je nastreeft en waar je veel moeite voor hebt gedaan om ze zo te krijgen weer inzakken. Vrouwen zullen je bedrijf verlaten als die cultuur niet verandert. Als je me vraagt waar we ons op moeten focussen dan is dat op cultuurverandering.’ 

Hans Frederiks

Hans Frederiks is journalist en fotograaf en hoofdredacteur van blog.computercreatief.nl. Hij schrijft over ontwikkelingen op het gebied van computers, van vormgeving op het web en print, en fotografeert al zijn hele leven lang. Zijn specialisaties zijn panorama’s, landschappen en podiumfotografie. Zijn blog vind je HIER, zijn boeken vind je HIER.