In dit artikel vindt u een selectie aan compositietips voor fotografie, waarbij vooral geldt: kijken, kijken en nog eens kijken. In mijn boek Handboek Fotografie, 11e editie vindt u nog veel meer uitleg betreffende dit onderwerp. En natuurlijk nog gigantisch veel andere tips in terug om fotograferen tot een succes te maken!

U kent uw camera door en door en de materie van diafragma, sluitertijd, stopjes, belichtingscompensatie en scherpstelling kent voor u geen geheimen meer. Met al deze kennis én uw camera in de tas gaat u welgemoed het veld in om mooie foto’s te maken. Technisch zal dat geen probleem zijn, maar het kan zijn dat de foto’s, ondanks de perfecte belichting, kleur en scherptediepte toch iets missen. De oorzaak ligt dan in de compositie. De natuurtalenten onder ons weten altijd net dat leuke standpunt of die bijzondere uitsnede te vinden voor een ‘eyecatcher’, maar voor de meeste fotografen is het handig een paar ‘standaard’ compositieregels bij de hand te hebben om de foto’s een hogere attentiewaarde te geven.

REGELS ZIJN GEEN WETTEN

Het woord ‘compositieregels’ wekt de indruk dat het wetmatigheden zijn en dat ze in alle gevallen en overal toe te passen zijn en zullen leiden tot een prijswinnende foto. Niets is minder waar, want regels zijn er om van af te wijken en op die manier weer enige originaliteit te waarborgen. Toch willen we u enkele compositietips niet onthouden. Neem ze als uitgangspunt voor uw compositie en bevalt dat niet helemaal, experimenteer dan naar hartenlust.

• Regel van 1/3, onderwerp uit het midden.
• Kunst van het weglaten.
• Omgeving opruimen.
• Verder inzoomen.
• Kleine scherptediepte.
• Bijpassende achtergrond.
• Beslissende moment.
• Kikker- en vogelperspectief.
• Voorgrond (kader).
• Structuren, patronen, symmetrie en lijnen.
• Kijkrichting.
• Lichtval, tegenlicht en silhouetten.
• Reflecties.
• Lange sluitertijd.
• Bewuste beweging van camera of lens.
• Verrassende fotolocaties.
• Gebruik van kleuren.

REGEL VAN 1/3, ONDERWERP UIT HET MIDDEN

De oude meesters gebruikten hem al: de gulden snede. Door hun werkveld met twee horizontale en twee verticale lijnen in negen vlakken te verdelen, plaatsten zij de belangrijkste onderdelen van het tafereel op deze lijnen of de kruispunten ervan. In de fotografie kan deze opbouw ook gebruikt worden en we spreken daarbij van de Regel van 1/3.

Als u op basis van deze vlakverdeling naar foto’s van beroemde fotografen kijkt, zult u zien dat deze inderdaad is toegepast en dat het inderdaad extra zeggingskracht aan het onderwerp heeft gegeven. In misschien wel evenzoveel gevallen is de Regel van 1/3 op geen enkele manier te herkennen en is het toch een fantastische foto. Dat bewijst dat deze ‘regel’ geen wet is, maar een leidraad en dat het ontbreken ervan niet per definitie een ‘slechte’ foto oplevert.

Een variant op de gulden snede is om het onderwerp uit het midden te zetten. Omdat we vaak het middelste scherpstelpunt gebruiken om scherp te stellen op het hoofdonderwerp, staat dit onderwerp ook vanzelf in het midden van het kader. Vaak is het aantrekkelijker dat het hoofdonderwerp net iets uit het midden staat, of zelfs op 1/3 van het kader. Doe dit door eerst scherp te stellen met het middelste scherpstelpunt en vervolgens, met de ontspanner half ingedrukt, te herkaderen. Vindt u dit moeilijk of gaat het mis met de belichting, dan kunt u ook een ander scherpstelpunt uit het midden selecteren en daarmee focussen.

KUNST VAN HET WEGLATEN

Een speld in een hooiberg zoeken is niet eenvoudig. Laat de hooiberg weg en de speld zal in één oogopslag te zien zijn. Met andere woorden, als u op een onderwerp de nadruk wilt leggen, zorg dan dat de aandacht niet afgeleid wordt door een rommelige omgeving.

Omgeving opruimen

Een mogelijkheid om de aandacht bij het hoofdonderwerp te houden, is het fysiek opruimen van de omgeving. U kunt storende elementen later retoucheren in een fotobewerkingsprogramma, maar dat is niet eenvoudig, vraagt veel tijd en levert niet het resultaat van een opname zonder ‘rommel’.

Wees echter niet te rigoureus in uw opruimwoede. Ligt er een herfstblad voor een mooie paddenstoel en doet die afbreuk aan de foto, dan kunt u die met een gerust hart weghalen. Anders wordt het echter als er een paar grassprieten voor staan of er een takje voor hangt. Deze weghalen of afbreken is minder gewenst. Houd met één hand het sprietje of takje even opzij en neem dan de foto. Een goede fotograaf heeft respect voor de natuur en zijn omgeving.

Sommige zaken kunt u niet opruimen, zoals mensen en duiven bij een historisch gebouw. Wilt u toch een foto van alleen het gebouw, ga dan op een tijdstip terug waarop de toeristen (en de duiven) nog of weer op één oor liggen. De kans is dan wel groot dat de lichtomstandigheden niet optimaal zijn of dat misschien door een opkomende of ondergaande zon juist wel zijn.

Verder inzoomen

Het zal duidelijk zijn dat door inzoomen en dus het verkleinen van de kijkhoek, het onderwerp meer het kader vult en dus meer aandacht krijgt. Hiervan zijn talloze voorbeelden te geven. Die kadervullendheid hoeft niet per definitie te betekenen dat de achtergrond dan geen aandacht meer vraagt. Dit is namelijk afhankelijk van het gebruikte brandpunt. Als u met een groothoek het kader vult met een onderwerp van onder tot boven, zal dat een ander beeld geven dan wanneer u diezelfde foto neemt van een grotere afstand, maar dan verder ingezoomd. Het onderwerp is nog steeds even groot, maar de achtergrond is duidelijk anders. Er is minder van te zien en ze is vaak ook minder scherp. Hierdoor krijgt het onderwerp veel meer aandacht, zonder dat er aan de feitelijke omgeving iets veranderd is.

Handboek Fotografie, 11e editie

Het Handboek Fotografie is bij alweer de 11e editie aanbeland en hét standaardwerk voor fotografen. Dit boek vormt de basis voor vele tienduizenden enthousiaste fotografen! 

U bent de trotse eigenaar van een digitale systeemcamera (spiegelreflex of spiegelloos), waarmee u prachtige foto’s kúnt maken. Met de nadruk op kunt, want het is een misvatting te veronderstellen dat zo’n camera een toverdoos is waarmee elke foto meteen een (technische) voltreffer wordt. Gedachteloos fotograferen met een systeemcamera – zoals met een telefoon – levert in tachtig procent van de gevallen misschien wel een leuk kiekje op, maar zal zelden tot een winnaar leiden. Kennis van de fotografische basisprincipes en de bediening van het gereedschap vormen een onmisbaar fundament om volledige controle te kunnen hebben over het eindresultaat. Maar ook met voldoende kennis en vaardigheden resulteert een druk op de ontspanner nog steeds niet altijd in een perfecte foto. Zaken als een goede voorbereiding, inleving in het onderwerp, ervaring, geduld en niet te vergeten inspiratie, zijn vaak nog veel belangrijker om onderscheidend te kunnen fotograferen.

In dit boek daarom de katernen FUNDAMENT, PRAKTIJK, BEELDBEWERKING en INSPIRATIE, die ingaan op alle facetten van (digitale) fotografie en uw motivatie en creativiteit prikkelen met inspirerende tekst, foto’s en illustraties. Zo bent u snel bekend met zaken als stopjes en trapjes, met Live View, RAW en kleurbeheer en met macro en portret. Visies van toonaangevende fotografen vullen het geheel aan. We sluiten af met portfolio’s van prof. mr. Pieter van Vollenhoven en Johan van de Watering, aangevuld met twee leuke fotoreportages. Het standaardwerk voor fotografen, meer dan 35.000 exemplaren verkocht!

Pieter Dhaeze

Pieter Dhaeze is zelfstandig vormgever en fotograaf. Hij publiceert zijn praktische kennis en ervaringen via educatieve artikelen in diverse landelijke tijdschriften en op websites. Ook geeft hij trainingen en workshops in zijn studio of op locatie en op aanvraag lezingen in boekhandels en bij bedrijven. De boeken van Pieter vind je hier.