Bij het maken van landschapsfoto’s is het vaak de bedoeling om de foto van voor tot aan de einder scherp te hebben. Alles moet scherp zijn, geen vage, onscherpe struiken vooraan, geen onscherpe bomen aan de horizon, nee: alles scherp. Kortom: je moet hierbij een betere en complete controle over de scherptediepte hebben.

Om die betere controle over de scherptediepte te hebben dien je je bewust te zijn van het begrip ‘hyperfocale afstand’. Kort door de bocht gezegd is die hyperfocale afstand het punt waarop je scherp moet stellen, om bij een bepaald gekozen diafragma voor en achter dat scherpstelpunt de grootst mogelijke scherpte te krijgen, veelal helemaal tot aan de horizon.
Maar waar bevindt dat hyperfocale punt zich dan wel precies? Laten we even uitgaan van de manier waarop bij een landschap meestal wordt scherpgesteld: op oneindig. Het hyperfocale punt ligt echter niet op oneindig, dat ligt ervoor. De eigenschap van het hyperfocale punt is dat de scherpte zowel voor als achter dat punt ligt, 1/3 van de scherptediepte bevindt zich voor het hyperfocale punt, 2/3 bevindt zich achter het hyperfocale punt of – afhankelijk van het gekozen diafragma – strekt zich uit tot oneindig. Als de scherptediepte voor het gekozen hyperfocale punt zich net tot aan oneindig uitstrekt, heb je de grootst mogelijke scherptediepte.

Met oudere lenzen kon je handmatig de juiste instelling kiezen omdat er op de lens zelf werd aangegeven hoe groot de scherptediepte bij een bepaalde diafragma-instelling was. Je kon handmatig de scherpstelring verdraaien en dan het teken voor oneindig naar het gekozen diafragma draaien, aan de linkerkant van de scherptediepteschaal, en dan zag je vanzelf waar de scherptediepte begon. Bij moderne (zoom)lenzen staat die schaalverdeling er veelal niet meer op. Dus zul je zelf moeten bepalen waar dat prachtige hyperfocale punt zich bevindt.

Waar?

Waar dat punt zich bevindt, hangt af van de brandpuntsafstand van de lens en van het gekozen diafragma. Bij het bereken van de hyperfocale afstand speelt ook de zogeheten ‘circle of confusion’ een belangrijke rol. Deze cirkel van verwarring (eigenlijk verstrooiingscirkel) om hem zo maar even te noemen, speelt een rol in de formule om de hyperfocale afstand uit te rekenen. Voor de formule volstaat om te weten dat voor een fullframesensor de verstrooiingscirkel 0,03mm is en voor een APS-sensor (het kleinere sensorformaat voor digitale spiegelreflexen) 0,02mm is. Voor meer theoretische onderbouwing zoek je maar op Google naar de circle of confusion. HIER vind je een duidelijke uitleg. Er bestaan formules voor om het punt zelf uit te rekenen, maar inmiddels heb je daar ook prachtige apps voor. Als je de formule wilt weten kun je die HIER vinden.

Prachtige apps

Onderweg heb je vast geen zin om een beetje met pen en papier of een calculator in de weer te gaan. Je kunt dat op een handige manier oplossen. Je kunt voor je mobile telefoon talloze apps vinden die het rekenwerk voor je doen, en die bij een bepaalde brandpuntsafstand en diafragma het hyperfocale punt voor je uitrekenen. Zoek bij Google Play of in de App Store met het woord hyperfocal en je vindt een flink aantal apps die je kunnen helpen met het vinden can de hyperfocale afstand.

Het is het belangrijkste dat je je bewust bent van die hyperfocale afstand en dat je niet meer automatisch op oneindig scherpstelt bij het schieten van een landschap. Als je die hyperfocale afstand bij een bepaalde opname weet, blijft het uiteindelijk toch een beetje gokken bij het scherpstellen, want waar in het landschap zit die 10,8 meter precies? Daar is vast ook wel een app voor om die afstand in het landschap te bepalen, maar tegen de tijd dat u scherp heeft gesteld is het fotomoment misschien al voorbij.