Het overgrote deel van het Nederlandse leger aan journalisten heeft geen kaas gegeten van techniek. En dus wordt er maar wat geroepen rondom de betreffende achterlopende klokken die ons land ineens rijk is.
Op de Balkan heerst een intern conflict over energieleveranties. En dat wordt in die landen toch op een wat kinderachtiger manier uitgevochten dan hier. Het gevolg is dat klokken in Nederland massaal achter gaan lopen, tot een paar minuten inmiddels zelfs. Maar hoe kan dat? Helemaal zeker weten doen we het ook niet, maar met wat logisch redeneren komen we een heel eind. Het is in ieder geval een fabeltje dat klokken door een paar volt meer of minder niet meer op tijd zouden lopen. De spanning heeft daar helemaal niets mee te maken. Wel van belang is een zeer nauwkeurige netfrequentie. Die is internationaal vastgelegd op precies 50 Hz. Goedkope wekkerradio’s en dergelijke maken dankbaar gebruik van die frequentie. Afhankelijk van de gekozen methode van gelijkrichting ontstaat namelijk een pulserende gelijkspanning met een frequentie van 50 of 100 Hz. Deel je die door 50 of 100 – en dat kan heel makkelijk met een standaard elektronisch onderdeel – dan blijven er pulsen van precies één seconde over. Een ideale basis voor een klok. En dat ging eigenlijk ook altijd goed. Maar nu even niet meer omdat een paar baldadige Balkanners heibel hebben.
Frequentie aanpassen
We gokken dat de gewraakte achterlopende klokken worden veroorzaakt doordat sommige leveranciers in de Balkan – om elkaar dwars te liggen – een iets lagere netspanning aanleveren dan beloofd. Om dat voor elkaar te krijgen moet de generator in de centrale net iets langzamer draaien dan normaal. Omdat de draaisnelheid van de generator direct gerelateerd is aan de frequentie van de opgewekte wisselspanning betekent een lagere spanning dus ook een net iets lagere frequentie. En dus tellen de klokken wat langzamer en duren de secondes wat langer. Gelukkig heeft niet iedere klok er last van. De net wat duurdere exemplaren beschikken vaak over een eigen op een kristal gebaseerde oscillator. Mits goed afgeregeld levert dat een zeer stabiele tijdbasis op die volledig onafhankelijk is van de netspanning. Dergelijke oscillatoren vind je bijvoorbeeld in je horloge en andere batterijgevoede apparaten.
Frequentiechaos
Voor een budget-wekkerradio is elke cent er echter een te veel, dus vervalt daarin een eigen oscillator. Normaal gesproken zoals gezegd geen probleem want die 50 Hz is rotsvast. Sterker nog: als de frequentie bijvoorbeeld overdag net iets te hoog was, wordt dat in de nachtelijke uren weer gecorrigeerd door een net wat lagere frequentie aan te bieden. Zo worden afwijkingen netjes gecompenseerd. Maar door de frequentiechaos in de Balkan lukt dat nu blijkbaar even niet meer. Het is namelijk wel de bedoeling dat het hele elektriciteitsnet synchroon loopt qua frequentie. En worden ‘we’ daarom nu gedwongen deze even iets naar beneden bij te stellen. Te zot voor woorden natuurlijk dat zulke kleine spelers op de elektriciteitsmarkt zo’n grote invloed hebben. Maar het is niet anders. Overigens hoef je niet bang te zijn dat de klok van bijvoorbeeld je computer uit de pas gaat lopen. Behalve dat deze over een eigen kristaloscillator beschikt, wordt deze ook regelmatig gelijk gezet via internet met een atoomklok.
Vervelende andere bijwerkingen?
In principe heeft een afwijking van een Hertzje meer of minder geen verdere invloed op het overgrote deel van de elektrische apparaten. Het wordt een ander verhaal als de afwijkingen nog groter gaan worden. Transformatoren bijvoorbeeld zijn heel nauwkeurig ontworpen voor een netfrequentie van 50 Hz. Bij grotere afwijkingen gaan ze meer lawaai maken, loopt de temperatuur op en de efficiëntie terug. Maar zover is het – hopelijk – nog lang niet.
Ronald Smit kan dankzij een combinatie van een elektronica- en een journalistieke opleiding (afstudeerrichting radio en nieuwe media) technische zaken op een heldere en eenvoudige manier uitleggen. Zijn jarenlange schrijfervaring voor onder meer Computer Idee geeft u al snel de ‘aha-erlebnis’ waar u wellicht al zo lang naar op zoek was. En wordt het dan toch allemaal wat ingewikkeld, dan loodst hij de lezer snel en zeker langs eventuele barrières en valkuilen. De boeken van Ronald vind je hier.