Als je met kleurmanagement aan het werk wilt, ontkom je er niet aan om een beetje kleurtheorie tot je te nemen. Het is noodzakelijk dat je weet wat een kleurmodel is, wat een kleurruimte is, wat kleurbereik of kleurtemperatuur is. In deze blogpost lees je over de verschillende kleurruimten, zoals sRGB, Adobe RGB en ProPhoto RGB.
Dit is deel twee van een drietal blogposts over kleurtheorie en kleurmanagement. Het is afkomstig uit het boek Kleurmanagement, betrouwbare kleuren van invoer tot uitvoer. Het eerste deel vind je HIER, het derde deel HIER.

Kleurruimte

Niet alle RGB-kleurmodellen zijn dus hetzelfde, elke apparaat heeft eigenlijk zijn eigen kleurruimte. Er zijn kleurruimten die het gedrag van een scanner of een digitale camera beschrijven, RGB-kleurruimten. Andere kleurruimten bevatten de specificaties van uitvoerapparaten. Dat kunnen zowel RGB-, CMY-, als CMYK-kleurruimten zijn. Er is een stel kleurruimten die – in tegenstelling tot de kleurruimten van apparaten – heel precies gedefinieerd zijn. Deze kleurruimten noemen we werkruimten (working spaces) omdat je er – bijvoorbeeld in Photoshop, dat het idee van werkruimten introduceerde – een bestand heel goed in kan bewerken. Deze werkruimten zijn dus niet gebaseerd op apparaten, maar mathematisch gedefinieerde ruimten in het grote kleurmodel CIE XYZ.

Je hebt drie veel gebruikte werkruimten: sRGB, AdobeRGB en ProPhoto RGB, alle drie van de RGB-soort, maar alle drie anders. Wat zijn dan de verschillen? Die verschillende kleurruimten kun je alleen met elkaar vergelijken als je ze uitzet in een van de grote kleurmodellen zoals CIE XYZ. In dat kleurmodel kun je dus andere kleurmodellen uittekenen, waardoor je bijvoorbeeld kunt zien wat sRGB aan kleuren kan laten zien vergeleken met alle kleuren die we kunnen zien. In het CIE xy chromaticity diagram – een 2 dimensionale visuele interpretatie van het CIE XYZ-model – kun je de verschillende kleurmodellen afbeelden en de verschillen zien. Zo kun je zien dat sRGB een veel kleiner kleurbereik (color gamut) heeft dan AdobeRGB en dat Adobe RGB weer veel kleiner is dan ProPhoto RGB. De illustratie van het CIE chromaticity diagram – fig01-05 – verduidelijkt dit theoretische verhaal. De drie belangrijkste werkruimten komen hieronder aan de orde.

sRGB
HP en Microsoft ontwikkelden sRGB als een standaard RGB-ruimte gericht op eenvoudige consumentencamera’s, -scanners en -printers. Het was de bedoeling dat deze apparaten verder zonder kleurmanagement zouden kunnen als ze allemaal in dezelfde kleurruimte – sRGB – zouden zijn. Allemaal in dezelfde kleurruimte betekende dat er helemaal geen conversies zouden hoeven plaats vinden. sRGB is gebaseerd op een HDTV-standaard, een beeldscherm dus, waardoor de meeste beeldschermen beelden in sRGB mooi kunnen tonen. sRGB is inmiddels een veel gebruikte standaard. JPEG’s die door een digitale camera worden geproduceerd zijn meestal in sRGB en als je foto’s laat afdrukken bij afdrukcentrales wordt er meestal vanuit gegaan dat de foto in sRGB is. Ook voor het web is de standaard sRGB. De meeste webbrowsers kunnen niet met profielen in beeldbestanden overweg en het meest veilig is om voor een website een beeld in sRGB te leveren.
sRGB heeft een belangrijke beperking: het heeft vergeleken met andere werkruimten een heel beperkt kleurbereik. De moderne camera’s, printer en drukpersen kunnen een groter kleurbereik aan. Bij het werken in sRGB beperk je jezelf dus ernstig. Door tegenstanders van het gebruik van sRGB wordt die ‘s’ dan ook aangezien voor ‘slecht’ of ook wel ‘satanisch’.

AdobeRGB (1998)
De AdobeRGB-werkruimte heeft een veel groter kleurbereik dan sRGB en is daarom veel geschikter voor het bewerken van beeld dan sRGB. Het kleurbereik is ruwweg hetzelfde als dat van een offsetpers. Soms wordt als bezwaar tegen AdobeRGB aangevoerd dat het kleurbereik groter is dan dat van de meeste beeldschermen – hoewel er inmiddels beeldschermen zijn die een groter kleurbereik hebben. Verzadigde kleuren in de AdobeRGB-werkruimte kunnen buiten het kleurbereik van het beeldscherm vallen en zijn dus niet te zien.

ProPhoto RGB
Een van de werkruimten met het grootste kleurbereik is ProPhoto RGB, een kleurruimte die oorspronkelijk door Kodak werd ontwikkeld onder de naam ROMM RGB. ProPhoto RGB heeft een extreem groot kleurbereik, waarvan een deels zelfs buiten het CIE x, y Chromaticity Diagram valt. Bij bewerkingen van foto’s, bij het maken van montages bijvoorbeeld in Photoshop, is ProPhoto RGB de meest aangewezen werkruimte. In deze werkruimte heb je de beschikking over de grootste hoeveelheid kleuren, zodat, als je bijvoorbeeld kleurcorrectie aan een foto doet, het niet zo erg is als je door die correcties kleuren weggooit. Je hebt in ProPhoto RGB kleuren zat! Lightroom gebruikt intern, in de achtergrond zonder dat je daar iets van merkt, ProPhoto RGB als werkruimte.
Nadeel van bestanden in 16-bits, ProPhoto RGB is, dat ze heel erg groot zijn en je dus een beetje krachtige computer nodig hebt om ze te kunnen bewerken.
De beperkingen van werkruimten

Een van de beperkingen van een werkruimte met een extreem groot kleurbereik is dat een flink deel van de kleuren in dat kleurbereik niet op een beeldscherm te tonen is. Bij het maken van kleurcorrecties kan dat problemen geven, hoewel een applicatie als Lightroom zich daar niets van aantrekt: daarvan is de werkruimte altijd ProPhoto RGB. De vraag is of deze grootste kleurruimte altijd nodig is. Een opname van een witte hond in de sneeuw hoeft niet per se in ProPhoto RGB bewerkt te worden, omdat slechts een klein deel van ProPhoto RGB hierbij gebruikt wordt. AdobeRGB is hier misschien beter en deze foto zou zelfs in sRGB nog prima bewerkt kunnen worden.
Een ander aspect is het verschil tussen 24-bit color en 48-bit color. Bij 24-bit kleur zijn de 24-bit verdeeld tussen R, G en B, elk 8-bit. Als je hetzelfde bestand dat bijvoorbeeld in AdobeRGB is omzet naar ProPhoto RGB, dan verspreid je die 16,7 miljoen kleuren in een grotere ruimte. Dat heeft geen zin: bij het bewerken van die bestanden kunnen niet vloeiende overgangen tussen kleuren ontstaan. Voor een grote kleurruimte als ProPhoto RGB is het werken met 48-bit bestanden, 16-bit per kanaal, veel beter geschikt, doordat je veel meer kleuren tot je beschikking hebt, met als nadeel heel grote bestanden.

Hans Frederiks

Hans Frederiks is journalist en fotograaf en hoofdredacteur van blog.computercreatief.nl. Hij schrijft over ontwikkelingen op het gebied van computers, van vormgeving op het web en print, en fotografeert al zijn hele leven lang. Zijn specialisaties zijn panorama’s, landschappen en podiumfotografie. Zijn blog vind je HIER, zijn boeken vind je HIER.