Steeds meer fotografen zien de toegevoegde waarde van een panorama, een HDR-beeld of een foto gemaakt met een speciaal filter. In het boek ‘Speciale fototechnieken’ neemt fotograaf Jeroen Jazet je mee langs een aantal veelgebruikte speciale fototechnieken die hij in de dagelijkse praktijk gebruikt. Aan de orde komen: 360º panoramafotografie, Virtuele tours, Speciale filters, Light painting, Lensflare en HDR-fotografie.
De komende weken kun je een paar voorproefjes uit het boek lezen, waarbij de focus ligt op Speciale filters. In deze blogpost lees je over het polarisatiefilter. (H.F.)

Speciale filters

Een filter voor een objectief plaatsen, betekent dat u iets gaat tegenhouden. U weert bepaalde soorten licht uit de camera, of u laat het totale licht meer gedoseerd binnen.

Het gebruik van filters is sinds de komst van de digitale camera fors verminderd. In het analoge tijdperk had u een arsenaal van glasplaatjes die u voor de lens kon schuiven of op de lens kon draaien. Kleurfilters, verloopfilters, filters om de lucht wat minder paars te laten lijken, u kon het zo gek niet bedenken of er was een filter voor. En voor zwart-witfotografie waren andere filters beschikbaar. Geel-, oranje- en roodfilters om de contrasten te beïnvloeden en groenfilters om huidtinten aangenamer te maken.

Op de computer is een groot aantal van die filters na te bootsen zonder dat u het eigenlijke filter nodig hebt. Hierover later meer. Er zijn maar een paar fysieke filters overgebleven waar u wat aan hebt als digitale fotograaf. En met een paar bedoel ik er eigenlijk 2,5: het polarisatiefilter, het ND-filter en zijn gegradueerde familie.

Polarisatiefilter

Polariseren in de politiek is het ombuigen van iets of iemand in een bepaalde richting. In de fotografie buigen we de lichtstralen tot 180 graden om met een polarisatiefilter weg van de camera. Het filter kan op verschillende manieren effect hebben in uw foto . Wat u doet met een polarisatiefilter zijn ongewenste reflecties (deels) onzichtbaar maken. Die kunnen op verschillende oppervlakken ontstaan, zoals een autoruit, wateroppervlakten en in de lucht.
Vaak wordt gezegd dat een polarisatiefilter ook de verzadiging verhoogt in kleuren. Dat is ook zo, maar dat is secundair effect, als gevolg van het wegnemen van reflecties. Als u bijvoorbeeld de reflectie in bladeren wegneemt, wordt de groene kleur van het blad beter zichtbaar.

Wat doet een polarisatiefilter?
Op het moment dat u een polarisatiefilter op het objectief schroeft, komt er minder licht in de camera, meestal anderhalf tot twee stops. Dit kan voordelig of nadelig zijn. Fotografeert u op een feestje in een zaal, dan vermindert het polafilter – zoals het in de volksmond genoemd wordt – de lichtopbrengst. Staat u in de zon op het strand, dan helpt het juist om de belichting onder controle te houden. Mede om deze reden is het Polarisatiefilter niet populair bij fotojournalisten, maar des te meer bij landschaps- en architectuurfoto¬grafen, waar lichthoeveelheden minder cruciaal zijn. Echter, er is geen fotograaf die een polarisatiefilter koopt omdat het licht tegenhoudt. Iedereen koopt het filter om zijn polariserende capaciteiten.

Hoe werkt een polarisatiefilter?
Licht verplaatst zich vanuit allerlei richtingen richting uw camera. Hierdoor raakt het uw objectief ook vanuit verschillende hoeken. Een polarisatiefilter fungeert als een soort portier, in de vorm van een hek. Alleen licht dat in een bepaalde hoek het filter¬oppervlak raakt, komt erdoor. Het succes van het filter zit niet in het licht dat hij doorlaat, maar juist in zijn mogelijkheid om andere invalshoeken van het licht tegen te houden.
De kunst is om het ‘hek’ zo te draaien, dat de ongewenste reflecties worden tegengehouden, en de niet-relevante worden doorgelaten. Een polarisatiefilter – zowel een lineaire als een circulaire – kunt u dus altijd ronddraaien, om de juiste hoek te vinden.

Lineair en circulair polarisatiefilter
Er is veel discussie over het soort polarisatiefilter dat u aan moet schaffen. Er zijn namelijk twee typen op de markt: circulair en lineaire. Sommige experts raden u een circulair filter aan, terwijl andere dat als onzin bestempelen en zeggen dat u met een goedkopere, lineair polarisatiefilter ook prima uit de voeten kunt. Beiden hebben gelijk. Een lineair polarisatiefilter doet het hekwerk prima. Alleen in moderne DSLR-camera’s zit een halfdoorlatende spiegel. Die zorgt ervoor dat een lineair filter de autofocus en de lichtmeting stoort. Als u die functies gebruikt, is het handiger om een circulair filter aan te schaffen. Daar zit een extra tweede filter in, een zogenaamde quarter wave plate die de negatieve effecten op de camerafuncties opheft. Een circulair polarisatiefilter is wel ongeveer twee keer zo duur als zijn lineaire broer.

Luchten polariseren
Als u een polarisatiefilter gebruikt bij een foto met een (deels) blauwe lucht, zult u zien dat hij, mits goed gedraaid, de lucht donkerder zal maken. Dit komt omdat hij alle reflecties in de ¬atmosfeer uitfiltert. Onder een hoek van 90 graden op de zon heeft het filter het meeste effect, al werkt het filter ook 15 tot 30 graden om die hoek heen.

Overdrijven
Als u een licht onderwerp in de volle zon fotografeert, zal de camera de lucht relatief gaan onderbelichten. Het kan zijn dat de lucht er dan vanzelf al diep blauw uitziet, zelfs zonder polarisatiefilter. Het toevoegen van een polarisatiefilter kan dan overdreven zijn.

Let op bij het gebruik van groothoek in combinatie met een polarisatiefilter. Omdat de kijkhoek belangrijk is (ongeveer 90 graden ten opzichte van de zon), kan het zijn dat die hoek verandert aan de randen van het groothoekobjectief. Hierdoor verloopt het effect naar de randen toe.

Om dezelfde reden werkt de combinatie polarisatiefilter en panorama niet. Het effect is niet ¬gelijk over de foto, dus ziet u dat bij het hechten (stitchen) ook terug.

Ik gebruik nu een blauwe lucht als voorbeeld, maar ook andere objecten met kleur zullen een hogere verzadiging bereiken op het moment dat u ze fotografeert door een polarisatiefilter. Ook hier komt dat weer omdat de reflecties in de atmosfeer voor het object worden weg gefilterd. De kleur van laten we zeggen een boomblaadje komt daardoor meer verzadigd door op de sensor.