Wanneer is een foto een architectuurfoto?

Vraagt u zich wel eens af ‘wanneer is een foto een architectuurfoto’? Dan geef ik hieronder antwoord op deze vraag. Een artikel gedestilleerd uit mijn boek Focus op Fotografie: Architectuurfotografie.

Aangeven wanneer een foto een architectuurfoto is, is bijna net zo lastig als aangeven waar het domein van de architectuur begint en ophoudt. Architectuur beperkt zich niet tot gebouwen die door een architect zijn ontwerpen. Natuurlijk zit achter vrijwel ieder gebouw een ontwerp. Dat ontwerp kan van een bouwheer uit de renaissance zijn of van een modern architectenbureau. Maar het ontwerp kan ook het resultaat zijn van een lange bouwtraditie, van ervaring die van generatie op generatie is overgedragen. In die laatste categorie passen bijvoorbeeld traditionele lemen hutten in Afrika, maar ook iets nieuwer – houten blokhutten in Alaska. Dit soort bouwwerken komt dus meestal tot stand zonder inbreng van een architect.

Tegenwoordig komt ook steeds meer nieuwbouw prefab uit een fabriek. Soms is daar wel een ontwerp voor gemaakt door een architect, en soms ook niet. Maar ook als aan die woningen geen architect te pas is gekomen, dan nog worden die woningen ingepast in een groter stedenbouwkundig ontwerp. Aan de andere kant houden ook gerenommeerde architecten zich regelmatig bezig met objecten die op het eerste gezicht niet tot het domein van de architectuur lijken te horen. Bijvoorbeeld de landschappelijke inrichting compleet met kassen tot straatmeubilair en van deurgrepen en lichtschakelaars tot stoelen en tafels. Het mag duidelijk zijn dat de architectuur geen heldere begrenzing heeft.

wanneer is een foto een architectuurfoto — Boulevard Scheveningen. Architect: Manuel De Solà-Morales.

Architectuurfotografie is al net zo breed als de architectuur zelf. Het is veel meer dan fotografie van een gebouw, project of object dat door een architect ontworpen is. Architectuurfotografie gaat, net als de architectuur, ook over ruimte en over gebruik. Een foto van een man die een trap afloopt of een uitzicht uit een raam, kan architectuurfotografie zijn. Een foto van een rij cataloguswoningen, waar geen architect aan getekend heeft, kan architectuurfotografie zijn. Deze woningen passen immers in een architectonische traditie. Ze zien er in Nederland namelijk anders uit dan soortgelijke woningen in de Verenigde Staten of het Midden-Oosten.

In de praktijk zijn de grenzen vaag tussen documentairefotografie, stadslandschappen, architectuurfotografie en abstracte fotografie van details van gebouwen. De intentie van de fotograaf en het doel waarvoor de foto’s gebruikt worden, spelen een belangrijke rol. Een plein vol spelende kinderen kan een schoolfoto zijn of een nieuwsfoto voor in de krant. Als de foto over het gebouw in de achtergrond gaat en op een architectuursite staat, is het een architectuurfoto. Een foto van een model in haute couture met een al even bijzonder gebouw daarachter kan fashion zijn, maar ook net zo goed architectuurfotografie.

Bij architectuurfotografie hoeft het gebouw in de foto niet eens de ster van het beeld te zijn. Een aantal van de beste foto’s uit het vroege werk van de internationaal vermaarde Nederlandse architectuurfotograaf Iwan Baan, kenmerkt zich juist doordat de gebouwen zich vaak in de achtergrond ophouden, bijna als bescheiden decor van de menselijke activiteit in de voorgrond. De context waarin een foto gemaakt is en gebruikt wordt, speelt in dit geval een grote rol.

Wat is dan een architectuurfoto? In de meest brede definitie kan het iedere foto zijn waarin de gebouwde omgeving, een enkel gebouw of zelfs een deel van een gebouw een rol speelt. Iedere architectuurfoto is een foto van (een deel van) de bebouwde omgeving, maar niet iedere foto van de bebouwde omgeving is een architectuurfoto. Hoe belangrijker die rol is, hoe groter de kans dat we spreken van architectuurfotografie.

Een architectuurfoto is anders

Technisch onderscheidt architectuurfotografie zich van andere soorten fotografie. Bouwwerken zijn zorgvuldig ontworpen. De meeste staan keurig waterpas en als dat niet zo is, dan is dat met opzet en geen toeval. Over de verhoudingen en zichtlijnen is lang nagedacht en achter de detaillering en het materiaalgebruik gaan vaak uitgebreide studies schuil. De vormgeving en constructie zijn bedoeld om het gebouw op te laten gaan in de omgeving of om er juist een contrast mee te vormen. De vorm kan aansluiten bij de functie of niet. Al die elementen zijn onderdeel van de visie van de architect. Als architectuurfotograaf treed je gedeeltelijk in de voetsporen van de architect en probeer je zijn ontwerp naar beeld te vertalen en je eigen visie met die van de architect te laten versmelten.

Dat betekent dat je niet slaafs de bedoeling van de architect probeert vast te leggen. Als fotograaf heb je altijd je eigen creatieve inbreng. Het betekent wel dat het uitgangspunt is dat je gebouwen die recht staan ook recht en waterpas fotografeert en dat je verhoudingen zo veel mogelijk respecteert. Dat maakt architectuurfotografie anders dan bijvoorbeeld reportagefotografie. Er bestaat speciale apparatuur waarmee je dit goed kunt doen, als je weet hoe je ermee om moet gaan. Je kunt hetzelfde effect ook grotendeels bereiken met nabewerking, maar ook dat vergt enige oefening en ervaring.

Architectuurfotografie

Architectuurfotografie is zoveel meer dan het vastleggen van een gebouw. Je wilt het karakter van het gebouw verrijken door het onder ideale omstandigheden te fotograferen met de beste beeldkwaliteit. Vaardigheden zoals beheersing van het licht, de locatie, het perspectief, het standpunt, de compositie en het begrijpen van de visie van de architect zijn daarbij cruciaal. In het boek Architectuurfotografie neem ik je mee langs onderwerpen, gebouwen, landschappen en interieurs.

Een aantal tips uit Architectuurfotografie:

Een goed statief is onontbeerlijk bij architectuurfotografie. Belangrijk is dat het statief goed stijf is, zodat het doet wat het moet doen: zorgen dat je opnamen kunt maken zonder beweging of trillingen in de camera. Met een zwaarder statief bereik je dat eerder dan met een licht, maar er zijn ook goede lichte statieven.
Vergeet niet de kop van je statief: Bij architectuurfotografie wil je bijna altijd de camera exact waterpas kunnen zetten, zowel in de lengte- als de breedteas van de camera. Een halve graad uit het lood kan er al voor zorgen dat het gebouw in de foto niet meer recht staat en dan moet je het gaan corrigeren in de nabewerking.
Je kunt in principe met elk soort objectief architectuurfoto’s maken, maar met een Tilt-shiftobjectief, neemt je architectuurfotografie meteen een hogere vlucht. Tilt-shiftobjectieven zijn zo handig omdat je er omhoog of omlaag mee kunt fotograferen zonder dat je de camera omhoog of omlaag hoeft te draaien.
In de architectuurfotografie is het niet gebruikelijk om een gebouw maar voor een deel scherp af te beelden, je wilt het helemaal scherp hebben. De eenvoudige oplossing is om het objectief naar zijn kleinste opening te diafragmeren.
Tethered schieten: als je de camera verbindt met een tablet, zie je daar het zoekerbeeld op. Je kunt de compositie en uitsnede daardoor heel nauwkeurig bepalen.
Een goede voorbereiding is het halve werk: zoek op internet naar foto’s die al van het gebouw gemaakt zijn en bedenk hoe je die op jouw manier kunt maken. Bekijk wat het juiste tijdstip van de dag is en zorg dat je er bent als de weersomstandigheden optimaal zijn.
Verdiep je in de visie van de architect en probeer het gebouw te begrijpen voordat je het vastlegt.
Maak vrij werk in serie: bedenk een concept van overeenkomstige gebouwen of functionaliteiten dat je wilt blootleggen.

Koop hier het boek Focus op Fotografie: Architectuurfotografie