Het is inmiddels duidelijk dat upgraden van Windows 10 middels een ‘feature update’ extreem riskant is. Het is allang niet meer de vraag of het fout gaat, maar wanneer. Kortom: het is zaak om je terdege voor te bereiden op een Windows upgrade!

De beste oplossing om de steeds groter wordende risico’s van Windows 10 te vermijden is natuurlijk overstappen naar een ander besturingssysteem. Maar niet iedereen heeft – om uiteenlopende mogelijkheden – die optie. Zit je vast aan Windows 10, of wil je daar om wat voor reden dan ook toch mee door blijven gaan, dan is goed voorbereiden op met name de grote twee keer per jaar verschijnende upgrades helaas bittere noodzaak. Het sleutelwoord is in eerste instantie: back-uppen. Maak je geen back-up van je documenten, foto’s enzovoorts dan loop je het risico dat je in een klap alles kwijt bent, zoals nu gebeurd is met de laatste upgradepoging van Microsoft. Met name Home-gebruikers zijn aangeschoten wild. Zij kunnen echt op geen enkele manier (ongestraft) ontsnappen aan de geforceerde upgrades en fungeren simpelweg als proefkonijnen. Windows Pro-gebruikers hebben iets meer vrijheid, maar zitten desondanks ook gebonden aan tijdslimieten.

Simpel en snel

Feitelijk hoef je voor het maken van een back-up niet eens heel gesofisticeerde software uit de kast te trekken. Het volstaat om in ieder geval voorafgaand aan een upgrade simpelweg al je documenten via de Verkenner handmatig naar bijvoorbeeld een externe harde schijf te kopiëren. Een lo-tech oplossing die prima werkt. Vergeet na het maken van die kopie niet de schijf los te koppelen alvorens je echt gaat updaten. Op die manier heeft Microsoft geen enkele toegang tot en inzage in de gegevens op die schijf. Je kunt er ook voor kiezen om automatisch back-ups te laten maken van bestanden. Windows zelf beschikt over een gelimiteerde tool daarvoor.

Back-uptools

Omdat we dankzij de faliekant mislukte 1809-upgrade hebben geleerd dat Microsoft-tools niet erg betrouwbaar kunnen zijn is het beter om een back-upprogramma van een andere fabrikant te gebruiken. Ook al omdat de Microsoft back-up tool al eens defect geraakt is door een update. Een alternatief kan bijvoorbeeld een back-up-tool van je Synology NAS zijn, lees daar meer over in dit boek. Of je kiest voor een meer geavanceerde tool van een derde partij, zoals het aloude en welbekende gratis Cobian Backup. Al dit soort software werkt volgens hetzelfde principe: selecteer een of meer bronmappen, en een doelmap. Doe doelmap moet zich op een fysiek andere schijf bevinden dan de systeemschijf; dus niet een andere partitie op dezelfde harde schijf. Kies bij voorkeur voor een externe USB harddisk, of – nog mooier – een NAS. Stel vervolgens een back-upfrequentie in (bijvoorbeeld eens per uur) en je hebt er verder geen omkijken meer naar. Weer een andere optie is om cloudopslag als back-up te gebruiken. Maar behalve dat dit privacyrisico’s met zich meebrengt, kan het ook aardig in de papieren lopen als het om honderden Gigabytes of meer gaat. Bovendien moet je een internetverbinding met een rappe uploadsnelheid hebben om cloudopslag praktisch in gebruik te maken.

Gebruik nooit de Windows documentenmap

Nog veel beter is het om in tegenstelling tot wat Windows aanbeveelt géén gebruik te maken van de standaard gebruikersmappen in dit besturingssysteem. Probleem is namelijk dat mappen als (Mijn) Documenten en onderliggende fotomappen door allerlei Windowsprocessen – waaronder het niet tot nauwelijks te verwijderen opdringerige OneDrive – in de gaten worden gehouden en mogelijk aangepast. Het is ook precies OneDrive waar nu de verdenking op rust als papiershredder voor gebruikersdocumenten te hebben gefungeerd tijdens de laatste Windows 10 upgradepoging van Microsoft. Beter en veel veiliger is het om simpelweg op een andere partitie (of nog beter: schijf of zelfs NAS) al je documenten te bewaren. Maak bijvoorbeeld een map Documenten van mij aan op de D-schijf en gebruik die als je documentenmap. Vermijd opslag in de standaard Windowsmappen vanaf nu voor het bewaren van je documenten en foto’s. Vergeet verder ook de mailmappen van je mailsoftware niet te back-uppen, indien mogelijk. Voor bijvoorbeeld Thunderbird lees je hier hoe dat precies werkt. Stop sowieso met het gebruik van de Windows Mail-app als je die voor e-mailen gebruikt. Te riskant en moeilijk te beheren, Thunderbird is een veel beter (en ook gratis) alternatief.

Image

Nu heb je je documenten weliswaar veilig gesteld, maar je systeem zelf is een ander verhaal. Vroeger had Windows een eigen imagetool aan boord, maar die is er door Microsoft om onduidelijke redenen uitgesloopt. Gedoodverfd alternatief is Macrium Reflect, desnoods zelfs in een wat beperkte gratis variant te downloaden. Hiermee maak je voordat je met de upgrade aan de slag gaat een schijfimage. Dat kost flink wat tijd, maar het betekent wel dat je een 1:1 kopie van je systeem hebt. Word je tijdens of na het upgraden met onoverkomelijke problemen, crashes of andere ellende geconfronteerd, dan zet je in relatief weinig tijd (en in ieder geval zonder na te hoeven denken) de wel werkende versie van je systeem inclusief alle instellingen en bestanden terug.

Virusscanner

Het is erg belangrijk (tegenwoordig) om je virusscanner voorafgaand aan een grote upgrade tijdelijk te de-installeren. Doe je dat niet, dan gooien de beveiligingsfuncties van de scanner mogelijk roet in het eten. Met in het beroerdste geval een mislukte update tot gevolg of een gevreesd blauw crashscherm. Je hoeft niet direct bang te zijn voor een infectie in de tijd dat je scanner is verwijderd; deze functie wordt overgenomen door een basic virusscanner die standaardonderdeel is van Windows 10. Verwijder ook andere eventueel aanwezige systeemtools die diep in het systeem ingrijpen. Denk aan bijvoorbeeld een firewall, registercleaners (sowieso al een slecht idee om die te gebruiken) enzovoort. Als dat allemaal geregeld is kun je een upgradepoging wagen. Verwijder – als je dan toch bezig bent – sowieso alle software die je niet of nauwelijks gebruikt. Windows is erg gevoelig voor software-interacties, met name tijdens upgrades. Hou je systeem zo schoon en kaal mogelijk, met alleen de software die je écht nodig hebt.

Na de upgrade

Is een upgrade eenmaal geïnstalleerd, dan is het zaak om ten eerste alle privacy-instellingen na te lopen. Microsoft zet deze namelijk na elke upgrade weer terug op wat zij graag zien en niet wat de gebruikers graag zien. Ook is het zaak om met gezwinde spoed de optie Snel starten uit te zetten; deze truc zorgt telkens weer voor niet meer afsluitende systemen. Of systemen die zomaar ineens vanzelf opstarten, erg vervelend als dat op een warme dag in een laptoptas gebeurt. De optie Snel starten klinkt aardig op papier, maar is een drama omdat de mate van succes erg afhankelijk is van drivers. En als we het dan toch over drivers hebben: die sneuvelen regelmatig bij elke Windows-upgrade. Check onder Systeem en Apparaatbeheer of je ergens de gevreesde uitroeptekentjes achter apparaten ziet staan. Zo ja, dan weet je dat de daarbij behorende driver de upgrade niet heeft overleefd. Vaak zijn het printers en scanners waar het mis gaat, maar ook bij bijvoorbeeld geluidskaarten- en chips gaat het vaak niet goed.

Virusscanner weer installeren

Lijkt je systeem te werken, sluit het dan eens af, wacht een minuutje en start het opnieuw. Let goed op of je gekke dingen ziet gebeuren. Lijkt alles in orde, maak dan opnieuw een image van je systeem. Gewoon voor het geval dát, de eerste weken en maanden na een upgrade kunnen er nog veel dingen mis gaan. Vergeet tot slot de eerder verwijderde virusscanner niet weer te installeren. Maak daarbij gebruik van de meest recente versie die de fabrikant ter download voor je klaar heeft staan.

Van de zotte

Het is natuurlijk van de zotte dat we anno 2018 een dergelijke ‘bijsluiter’ voor het gebruik van een besturingssysteem moeten schrijven. Maar upgraden en updaten gaat simpelweg veel te vaak fout bij Windows 10. Als Microsoft niet nagenoeg een monopolie had gehad op ‘het besturingssysteem’, dan was dit product allang weggehoond. Vergelijk het met een auto waarbij je elke maand voor een fabrieksprobleem verplicht mee naar de garage moet. En een of twee keer per jaar wordt al even verplicht de motor vervangen. Niet omdat de oude defect is, maar omdat de nieuwe over een onbeduidend extraatje beschikt. Dat is precies wat er nu van Windows 10 is geworden. Microsoft noemt dit pushgedrag ‘Windows as a service’. What’s in a name…

Waarschuwing

Tot slot: wat je ook doet met je Windowscomputer: realiseer je dat deze feitelijk onder beheer van Microsoft staat. Het is niet ‘jouw’ besturingssysteem, je hebt het slechts in licentie. Je moet het spel dus spelen volgens de regels van de fabrikant. En die regels wisselen met name bij Windows nogal eens.

En bedenk bovenal dat een Windowscomputer niet de juiste plek is om belangrijke documenten en foto’s op te bewaren. Zeker niet in het geval van Windows 10.

Klinkt dramatisch, maar er gaat echt veel te veel mis bij upgrades en updates.

Wil je meer lezen over het veilig gebruiken van je computer, lees dan het boek Veilig online, Bescherm jezelf tegen cyberaanvallen door Hans Frederiks en Ronald Smit eens. En let extra op de aanbevelingen hierin betreffende het maken van back-ups natuurlijk.

Lees meer over Windows upgrades en updates op onze verzamelpagina.

Ronald Smit

Ronald Smit kan dankzij een combinatie van een elektronica- en een journalistieke opleiding (afstudeerrichting radio en nieuwe media) technische zaken op een heldere en eenvoudige manier uitleggen. Zijn jarenlange schrijfervaring voor onder meer Computer Idee geeft u al snel de ‘aha-erlebnis’ waar u wellicht al zo lang naar op zoek was. En wordt het dan toch allemaal wat ingewikkeld, dan loodst hij de lezer snel en zeker langs eventuele barrières en valkuilen. De boeken van Ronald vind je hier.