In de oertijd van desktop publishing – we spreken over eind jaren tachtig van de vorige eeuw – was er PageMaker. Met PageMaker kon je op een desktop computer, de Macintosh Plus, boeken en tijdschriften in elkaar zetten. De pioniers die daar mee begonnen waren vaak niet opgeleid als vormgevers en moesten zelf heel veel dingen uitzoeken. Zo ook Annelize van Dijk, Andree Hollander en Jan Ris. Informatie over drukken, rasters, fonts was niet zo maar ergens beschikbaar. Ze bezochten daarom drukkers, graasden bibliotheken af op zoek naar informatie en op die manier ontstond in 1992 het Zakboekje Desktop Publishing. Inmiddels is het 2016 en is dat zakboekje uitgegroeid tot het DTP-Naslagboek. Annelize van Dijk en Jan Ris actualiseerden – zonder Andree Hollander die in 2011 overleed – deze derde versie van het naslagboek. We spraken beide auteurs over de vernieuwingen en veranderingen in deze editie, over soft- en hardware uit de oude doos en over het feit dat je eigenlijk nooit echt compleet kunt zijn in zo’n naslagboek.

Hoe is de oerversie van het boek, het Zakboekje Desktop Publishing, ontstaan?
Annelize van Dijk: ‘Andree Hollander en ik waren een eigen bedrijf begonnen Mac13. Wij gingen dtp’en in PageMaker en we misten heel veel informatie die we voor dat werk nodig hadden. Hoe zat het met drukkers, fonts, kleur enzovoort. Dat zijn we allemaal gaan uitzoeken.’

Er was in 1992 nog geen internet, dus je kon eigenlijk nog niets handig even opzoeken…
Jan Ris: ‘We hebben alles bij elkaar gesprokkeld. Internet kwam een jaar of wat later, maar daar was natuurlijk nog niet echt iets te vinden. Het boek is voortgekomen uit de behoefte om iets te kunnen opzoeken, wat op dat moment nergens op te zoeken was. Toen hebben we het boek maar zelf geschreven.’
AvD: ‘We zijn naar drukkerijen geweest, hebben in bibliotheken gezocht. Overal waar we dachten dat iets te halen viel.’

Wat is jullie achtergrond? Zijn jullie van oorsprong vormgevers?
AvD: ‘Ik studeerde Scandinavische talen, maar had daarvoor in een reclamestudio gewerkt, waar ik met knippen en plakken het lay-outvak heb geleerd. Daarna kwam PageMaker. Toen ik Andree leerde kennen in 1987 had hij zich dat al eigen gemaakt en hij heeft het mij geleerd.’
JR: ‘Ik ben eigenlijk bioloog. Ik ben onder andere onderzoeksanalist geweest in het AMC en daar had ik genoeg van. Ik ben op een gegeven moment door Maurice de Hond gevraagd om bij zijn bedrijf de First Laserprintshop te komen werken. Hij zocht iemand met verstand van Macintoshes en dat had ik. Ik heb het vak verder in de praktijk geleerd.’

Geen los zand meer!

Leek het eerste boek op het DTP-Naslagboek zoals het er nu ligt?
JR: ‘Helemaal niet! Het eerste boekje was eigenlijk los zand. Neem het woord Inspringen, dat was dan een echt onderwerp. Het was niet meer dan een woordenboekje op alfabet. Saai, met af en toe een klein tekeningetje. Opgemaakt in PageMaker. Bij Character set staat eigenlijk alleen de vertaling en voor de rest niks. Dat is nu veel uitgebreider, met spreads in het boek die aan verschillende onderwerpen zijn gewijd. Maar zo is het boek wel geboren: als beschrijving van onderwerpjes, zonder structuur of wat dan ook.’

We raken in gesprek over de eerste Macintoshes, de Mac Plus, de Mac SE, over PageMaker als wonderbaarlijke mooi eerste opmaakpakket. En over een applicatie van Apple, Hypercard. Over al dat soort onderwerpen bestond toen, begin jaren negentig, behoefte aan informatie.
AvD: ‘Andree en ik hadden in die tijd al wat boekjes geschreven of bewerkt over Hypercard, PageMaker en Flash…’
JR: ‘Hypercard! Een prachtige applicatie was dat, met die kaartjes!’
AvD: ‘Je hebt nu nog steeds SuperCard. Daar had Andree een factuurprogramma voor gemaakt en dat gebruik ik nog steeds voor facturen. Dat oorspronkelijke Hypercard was zó leuk om mee te spelen. Je kon er filmpjes mee maken, muziek aan zo’n hypercard stack toevoegen…’
JR: ‘De eerste versie van Myst is er zelfs mee gemaakt. Enorm knap. Hypercard was oorspronkelijk eigenlijk alleen maar geschikt voor zwart-wit en om Myst mogelijk te maken hebben ze bij Apple modules gemaakt om met kleur te kunnen werken. Dan hebben we het over 1993!’

Misschien is dit allemaal teveel archeologie voor de lezers van dit moment… Terug naar het huidige boek. Er zit heel veel tijd tussen het oorspronkelijk boekje uit 1992 en deze versie van Van Duuren Media.
AvD: ‘Kluwer hield op met die hele reeks boekjes. Ik ben naar uitgeverij Pearson Education gestapt en zij zagen er iets in.’
JR: ‘En toen Uitgeverij Pearson er mee ophield, ben ik er mee naar Bob van Duuren gestapt en die vond het een erg leuk boek om uit te geven.’

Wat voor aanpassingen hebben jullie in deze nieuwe versie gedaan?
JR: ‘We hebben samen het boek helemaal doorgenomen en dan kijk je naar wat verouderd is: software die niet meer bestaat, beeldmateriaal dat verouderd is. Een groot deel van de informatie over onderwerpen als OpenType of hoe een traditioneel boek in elkaar zit, is natuurlijk niet veranderd. We hebben wat accenten verlegd. We hadden bijvoorbeeld een hoofdstuk over Postscript, de paginabeschrijvingstaal van Adobe die aan de wieg van dtp stond. PDF is een afgeleide van Postscript en is inmiddels veel belangrijker dan Postscript. De aandacht die we in een vorige versie van het boek aan beide onderwerpen hadden besteed hebben we nu omgedraaid: PDF is belangrijker geworden dan Postscript, dus dat krijgt meer aandacht in deze versie.’

En nieuwe software?
JR: ‘Zo specifiek zijn we niet. We noemen natuurlijk InDesign en Quark XPress, waarbij natuurlijk InDesign in de loop van de tijd belangrijker is geworden. Dat pas je dan aan.’

Dus als ik in het register kijk dan zie ik daar bijvoorbeeld Creative Cloud in plaats van Creative Suite?
AvD: ‘Ja, die staan alle twee beschreven en in het register.’

Heeft internet invloed gehad op deze nieuwe versie? Je kunt nu online zoveel zelf opzoeken…
JR: ‘In wat voor zin? Dat we bepaalde dingen niet meer opnemen, met het idee dat je dat zelf wel kunt opzoeken? We hebben niets weggelaten. Wat bij mij op de achtergrond meespeelde was, dat we door de ruimte die we in dit boek hebben niet heel ver kunnen uitweiden over een onderwerp. Dus hebben we telkens moeten bepalen tot hoever je over een onderwerp zou willen lezen en waar zou je omschakelen naar internet om meer over een onderwerp te weten te komen.’

Hebben jullie voor deze versie van het boek nog veel moeten opzoeken?
JR: ‘Nee, niet veel. Wel hebben wel een aantal keren gekeken of bepaalde software nog bestond. VivaDesigner is daar een voorbeeld van. Het is een Duits opmaakprogramma dat sinds 1992 bestaat. Een fantastisch pakket en dat bestaat dus nog steeds.’

Printen of Afdrukken?

Ik bladerde voordat ik hier heen ging nog even door het boek en zocht op ‘Printen’, dat staat er niet in…
JR: Nee? Staat Printen er niet in? Omdat het Afdrukken heet waarschijnlijk… Andree was heel streng in zijn taalgebruik. We streefden naar Nederlandse vertalingen van veel Engelse termen.’
AvD: ‘Ik zocht het woord typografie en dat staat er ook niet in. Het is telkens weer een boek dat we verder kunnen uitbreiden.’
JR: ‘Ik krijg een soort deja vue-gevoel. Dit hebben we al zo vaak meegemaakt. Dan namen we het boek door en kwamen we op allerlei onderwerpen die er niet inzaten en eigenlijk blijft dat gewoon zo.’

We kijken in het register of ‘Afdrukken’ er dan wél in staat als trefwoord. Maar nee, Afdrukken staat er ook niet in, wel Afdrukgrootte…
Ik zocht op Kleurmanagement en…
JR: ‘Dat staat onder Kleurbeheer en onder Colour Management. We hebben zoals ik al zei geprobeerd zoveel mogelijk Engelse termen te vermijden. Dat ‘Print’ er niet instaat snap ik nog, maar dan zou ‘Afdrukken’ er wel in moeten staan. Er is niets mooiers om iets dat geprint of gedrukt is in handen te houden! Dat het er niet in staat zit me wel een beetje dwars…’

Misschien kunnen jullie voor het ComputerCreatiefblog een blogpost maken over Printen? Hebben jullie meteen een aanvulling voor een volgende versie!
JR: Goed plan, ik kan namelijk wel blijven zoeken in het boek, maar het komt er niet vanzelf in…

Na het interview praten we nog over de voor- en nadelen van het fysieke boek, vergeleken met een ePub. Een gedrukt boek is prettig om door te bladeren, dat geldt zeker voor dit naslagboek. Bij het doorbladeren kom je op onderwerpen waar je even wat over wilt weten. Een ePub blader je niet zo maar door. Een ePub of pdf is wel weer makkelijker doorzoekbaar. Thuisgekomen doorzoek ik de pdf van het DTP-Naslagboek die ik had gekregen op het woord ‘Afdrukken’ en ja hoor, natuurlijk staat dat erin. Niet als specifiek lemma, maar onder andere bij het onderwerp ‘Pixels en documentgrootte’, ‘Printresolutie’ en het ‘Afdrukken van een verloop op een fotozetter’. Volgende keer staat het in het register!

Jan Ris is o.a. mede-oprichter van First Center (detachering en opleiding van dtp’ers) en schrijft boeken en artikelen over de toepassingen van grafische software. Annelize van Dijk werkt vanuit Mac13, het bedrijf dat ze samen met Andree Hollander oprichtte en geeft taaltrainingen en schrijft en redigeert teksten.

Lijkt het boek je wat? Bestel het bij de uitgever, bij een online boekhandel of bij je aardige boekwinkelier om de hoek.

Hans Frederiks

Hans Frederiks is journalist en fotograaf en hoofdredacteur van blog.computercreatief.nl. Hij schrijft over ontwikkelingen op het gebied van computers, van vormgeving op het web en print, en fotografeert al zijn hele leven lang. Zijn specialisaties zijn panorama’s, landschappen en podiumfotografie. Zijn blog vind je HIER, zijn boeken vind je HIER.