Al heel wat jaren maak ik me zo nu en dan druk over de OV-chipkaart. Dat stukkie plastic dus, dat iedereen die met het openbaar vervoer wil reizen vanaf 2012 door de strot gedouwd is. Een wanproduct, waarbij bureaucraten allerlei onzinnige extra’s bedachten, zoals het vermaledijde uit- en weer inchecken als je simpelweg van de ene trein in de andere over wil stappen, alleen omdat de ook al zo succesvolle privatisering van ons treinvervoer tot meerdere treinexploitanten heeft geleid. In het spitsuur soms een heel gedrang, als iedereen op hetzelfde moment om die paaltjes van NS en bijvoorbeeld Arriva heen staat te dansen. En mocht je geen kans zien om tijdig door de meute heen te breken, en in hemelsnaam maar gewoon instappen, dat dreigen vette boetes.

Waanzin

Waanzin dus. En nergens voor nodig ook nog. Wie een beetje gezond verstand heeft kan op zijn vingers natellen dat het toch niet lastig kan zijn om, als ik bijvoorbeeld vanaf Utrecht naar Aalten trein, te concluderen dat ik dan op Arnhem Centraal van de NS op Arriva zal zijn overgestapt. De reiziger te dwingen dan fysiek eerst uit te checken en vervolgens één meter verderop weer in te checken is gewoon botte pesterij. Of nee, zelfs dat niet, het komt namelijk voor uit de angst om in heel enkele afwijkende gevallen niet tot op de vierde decimaal nauwkeurig te kunnen bepalen welk deel van de reissom aan welk bedrijf moet worden betaald. Ooit, in de ontwerpfase van dit misbaksel van een OV-chipkaart, kwam het technisch niet bijster goed onderlegde middenkader dat het systeem mocht helpen bedenken tot deze ramp voor reizigers. Want anders konden de exploitanten toch echt niet concurreren, hetgeen tot lagere prijzen had moeten leiden. Maar dat potje ga ik vandaag maar niet in roeren…

Verbetering

Gelukkig had de Tweede Kamer al snel – hoewel, drie jaar na de invoering – door dat dit toch niet echt handig was. In mei 2015 beloofde toenmalig staatssecretaris Mansveld dat deze onzin zou worden aangepakt. Op de vraag toentertijd in de Kamer wanneer het moment zou zijn aangebroken om aan de slag te gaan was het letterlijke antwoord: ‘Voorzitter, dat hangt af van de voortgang van de pilot die gestart wordt. We zijn er mee akkoord gegaan dat er een pilot gestart zou worden, die gaat ook gestart worden. En ik al net aangegeven, de pilot is voor mij het begin. Na de pilot is er een doorgaan in we gaan het regelen uiteindelijk single check-in check-out en niet de mogelijkheid we gaan het niet regelen.’ Tamelijk veel omhaal van woorden, en wat vleugjes kromtaal, maar toch slechts op één manier te interpreteren – hoewel je je serieus zou moeten afvragen waarom er überhaupt een pilot nodig is, als de conclusie nu al luidt dat een en ander geregeld zal worden. Maar uit de pilot zouden eventuele ‘hobbels’ moeten blijken. Overigens was de Kamer in mei 2015 wel bang dat er tijd verloren zou gaan, als de pilot niet snel van start ging…

Aap uit de mouw

Tot zover het voorspel, want vandaag, begin februari 2019, komt er – verrassing! – weer eens een aap uit een politieke mouw: ’t gaat toch maar niet door! De overstap naar één systeem voor alle vervoerders is te duur. Blijkbaar heeft de pilot nogal wat tijd gekost, want onderhand zijn we vierenveertig maanden verder…

Het is grappig om de onderbouwing daarvan eens uit te vlooien, want behalve het ’te duur’ staat er nog wel wat meer in de brief van de huidige staatssecretaris Van Veldhoven-van der Meer. Zo rekent zij voor dat de ‘overstapproblematiek’, het aantal keren dat de verkeerde paal wordt gebruikt, eigenlijk geen naam meer mag hebben: slechts 0,06 procent van de vierhonderd miljoen treinreizen die in totaal werden gemaakt in 2017, zo blijkt een fraai vormgegeven infographic. Wie wel kan rekenen en eens kritisch kijkt naar de gepresenteerde cijfers weet wel beter, want van die vierhonderd miljoen reizen zijn er slechts een kleine twaalf miljoen waarbij het fout zou kunnen gaan, de rest betreft allemaal reizen met een enkele vervoerder. En dat wordt die ‘verwaarloosbare’ 0,06% opeens zo’n 2%. Een factor 34 hoger maar liefst. Een schoolvoorbeeld van creatief cijferen – en eigenlijk een belediging voor onze geachte leden der Tweede Kamer, als de regering denkt dat ze hier wel mee weg kan komen. Hoewel, ik heb geen protesten mogen horen, dus misschien is een fraaie presentatie inderdaad afdoende om het kritisch vermogen uit te schakelen.

Meer beren op het pad

De staatssecretaris laat zich even later in haar brief nog wat verder in de kaart kijken. Ik citeer: ‘Door het opheffen van het verplicht in- en uitchecken bij de vervoerder waarmee gereisd wordt, raakt het OV-chipkaartsysteem het zicht kwijt op hoe en met welke vervoerder gereisd wordt. In de back-office kan dan het correcte tarief niet in rekening gebracht worden aan de reiziger en vervolgens toebedeeld worden aan de juiste vervoerder. Dit doet zich voor op een beperkt aantal routealternatieven die het Nederlandse spoornet biedt (parallelle trajecten) en op een beperkt aantal trajecten dat door twee of meer vervoerders wordt bediend (samenlooptrajecten).’

Dat lijkt mij geen onoverkomelijk probleem, eerlijk gezegd. En gelukkig, ook de staatssecretaris komt tot het besef dat dit oplosbaar zou moeten zijn: ‘De oplossing hiervoor is het toepassen van één tarief en afspraken over de opbrengstverdeling tussen de vervoerders. Dit kan niet door vervoerders onderling worden opgelost omdat zij dan in mededingingsrechtelijke kwesties verstrikt raken.’

Hoeveel apen passen er in één mouw? De reiziger wordt veroordeeld tot foutgevoelig en tijd verspillend omchecken, omdat er anders soms zo nu en dan niet tot op de cent nauwkeurig afgerekend kan worden? Wat een kul! Zullen we eens uitrekenen hoe vaak reizigers hun aansluiting zullen missen door dit domme gedoe en daar een economische waarde aan toekennen, in de vorm van op tochtige perrons moeten staan wachten op de volgende trein en daardoor te laat bij de baas verschijnen? Hoe durven ze!

De gorilla

Maar, er is meer! Ik trof een laatste aap aan, een hele flinke gorilla mag ik wel zeggen. Want de staatssecretaris begrijpt even verderop in haar brief eigenlijk niet waarom we ons nog druk zouden maken over dit kleine probleempje, als dat straks, in de nabije toekomst, als sneeuw voor de zon – schreef ik toch bijna poolijs in de klimaatverandering – zal verdwijnen. Ik citeer weer even: ‘Een ander voorbeeld is de app met gps-bepaling die eveneens tijdens de pilot op de Valleilijn is getest. Hiervoor is een mobiele telefoon met plaatsbepaling nodig. De reiziger logt in op een app op de mobiele telefoon en met plaatsbepaling wordt vervolgens bijgehouden welke route de reiziger volgt. Het systeem is nog niet geschikt voor een landelijke uitrol.’

Sodeju! Ik voorspel al jaren dat we het OV-chip debacle uiteindelijk pas achter ons kunnen laten als we die domme dure kaart laten vervallen en vervangen door onze telefoons. In- en uitchecken met een app, inderdaad. Maar wat ik niet had kunnen bedenken is dat daarmee even zijdelings niet alleen al onze reisgegevens beschikbaar komen, daar neuzen AIVD en dergelijke nu al veel te makkelijk in, maar ook nog de precieze routes. Of moeten we voortaan onmiddellijk na het uitchecken de GPS-functie maar uit gaan zetten? Wat een database! Wat een mogelijkheid om te vissen, om correlaties te leggen en – zo nu en dan – foute conclusies te trekken.

De emmer loopt over

Argumenten zat, blijkbaar, om de pilot dood te laten bloeden ondanks de vurige beloftes destijds. Maar het eerstgenoemde argument, de te hoge kosten, is de druppel die mijn emmer definitief doet overlopen. Ik citeer nog maar eens : ‘Hiertegenover staan eenmalige ontwikkel- en invoeringskosten van ca. € 22 miljoen plus een jaarlijks terugkerend bedrag van € 7,7 miljoen voor onder andere het onderhouden van de software en het back-office systeem, en het bepalen van de opbrengstverdeling bij concessie overschrijdende ritten.’

Allemachtig! Dat is wel heel erg veel geld eenmalig, om een paar stukkies software aan elkaar te knopen. Zo complex is dat systeem nou ook weer niet. En de formulering inzake de jaarlijkse kosten doen me ook ernstig twijfelen, want ‘onder andere’ is een vlag die elke lading kan dekken. De vraag rijst wat het huidig systeem jaarlijks kost en of de hier gepretendeerde € 7,7 miljoen zuiver meerkosten zijn te opzichte van de huidige situatie. Maar goed, een nieuw systeem kost 22 miljoen, onderhoud wordt op 7,7 miljoen per jaar ingeschat – en tezamen is dat duurder dan het geld dat de reiziger verspeeld. Dus, helaas pindakaas. De hand op de knip!

Het ontwikkelen van al die verschillende systemen, die nu weer samengevoegd zouden moeten worden heeft indertijd waarschijnlijk een veelvoud van dit bedrag gekost, maar daar werd toen geen financiële rekenschap van gevraagd? Op dat moment had de regering moeten ingrijpen, want daar werd pas geld over de balk gesmeten!

Onkunde, dure domme onkunde

En dan, als ik dit soort argumenten, schattingen en politiek gedraai lees, als het gaat om automatisering, moet ik altijd denken aan de uitspraken van een vriend van me. Iemand die zelf in deze business werkt, die ervaring heeft met grote projecten voor overheden. Hij vertelde me ooit ‘je zou wel gek zijn als je het in één keer goed doet. Je doet het goed genoeg, om daarna het echte geld binnen te halen met het alsnog repareren van resterende probleempjes.’

En zolang onze politieke dieren, ongehinderd door echte kennis van hoe automatisering kan en moet werken, vrijelijk hun meninkjes mogen spuien gaat het echt niet beter worden. Jammer genoeg.