Een van de belangrijkste oorzaken van een onscherpe foto als je uit de hand fotografeert, is beweging van de camera. De sluitertijd mag dan ten opzichte van het brandpunt van de lens niet ‘te lang’ zijn. Dit wordt bepaald door de brandpuntsluitertijdregel, te weten t=1/(2*f).
Dus bij een brandpunt van f=100mm betekent dat dat de sluitertijd korter moet zijn dan t=1/(2*100) = 1/200s. Als je bij f=100mm met langere sluitertijden werkt, zoals 1/100s of 1/50s, dan wordt de kans dus groot dat de foto bewogen is. Je moet dan de belichting aanpassen (hogere ISO of groter diafragma) of een statief gaan gebruiken. Als je gebruik kunt maken van beeldstabilisatie dan worden ineens langere sluitertijden mogelijk.
Trillingen corrigeren
In 1995 werd door Canon met de komst van de EF 75-300mm f4-5.6 IS USM een techniek geïntroduceerd om met behulp van gyroscopen in de lens de beweging van camera en lens te meten en met speciale lenselementen deze trilling te corrigeren. Dit werd Image Stabilization (IS) of beeldstabilisatie genoemd. Hiermee werd het mogelijk om bij langere sluitertijden dan de brandpuntsluitertijdregel toch scherpe foto’s uit de hand te kunnen nemen. Dankzij die langere sluitertijden kun je met lagere ISO’s werken (hogere beeldkwaliteit) en/of met kleinere diafragma’s (meer scherptediepte). Sinds die tijd is een groot scala aan lenzen uitgebracht die voorzien zijn van beeldstabilisatie, wat te zien is aan de toevoeging IS in de naamaanduiding van de lens: EF 400mm f/2.8L IS of RF 85mm f/2 IS.
Meetsensor
Sinds de komst van de EOS R5 en EOS R6 (zomer 2020) kan cameratrilling ook gecorrigeerd worden door beeldstabilisatie met behulp van de sensor. Een meetsensor in de camera meet de aanwezige cameratrilling en zorgt met een tegenbeweging van dat deze trilling wordt gecompenseerd. Dit wordt In-Body Image Stabilization (IBIS) genoemd. Hierdoor wordt het beeld ook met een niet-IS-lens gestabiliseerd. IS-lens, dan werken deze samen en is het rendement van stabilisatie nog groter dan met alleen IS of alleen IBIS.
TIP • Behalve het bekende voordeel ten aanzien van langere sluitertijden (lagere ISO’s) zorgt beeldstabilisatie er tevens voor dat het zoekerbeeld rustiger is en je daardoor beter kunt kaderen. Ook zal de werking van de autofocus nauwkeuriger zijn, omdat de AF-punten minder heen en weer bewegen.
Rendement IS en IBIS
Het voordeel van beeldstabilisatie is dus dat bij langere sluitertijden toch scherp uit de hand gefotografeerd kan worden. Hoeveel langer dat is, wordt aangeduid in stops en is sterk afhankelijk van de ‘vaste hand’ van de fotograaf. Theoretisch kun je met alleen IS in de lens tot vijf stops voordeel behalen. Bij f=100mm zou je dan uitgaande van 1/200s bij 1/6s nog een redelijke kans moeten hebben voor een scherpe foto uit de hand. In de praktijk is dat vaak echter twee stops korter, oftewel 1/25s (drie stops). Dit geldt ook als alleen de camera IBIS heeft en de lens geen IS heeft.
IS samen met IBIS
Combineer je IS met IBIS, dan zou je theoretisch zeven stops (EF-IS-lens) tot acht stops (RF-IS-lens) voordeel kunnen behalen. Bij f=100mm zou de sluitertijd dan theoretisch rond de halve seconde mogen zijn met toch nog een grote kans op een scherpe foto. Praktisch blijkt het voordeel bij f=100mm minder te zijn, omdat bij sluitertijden langer dan 1/10s niet alleen de cameratrilling gecorrigeerd moet worden, maar ook de grotere beweging van de fotograaf zelf. Het rendement van beeldstabilisatie wordt dan ook groter als met langere brandpunten (f >= 200mm) wordt gewerkt. Let wel op dat bij sluitertijden langer dan 1/50s eventuele beweging van het onderwerp tot onscherpte kan leiden. Niet alleen van mensen, dieren en voertuigen die bewegen, maar ook van blaadjes in de wind en wolken in de lucht.
TIP • Het rendement van beeldstabilisatie aangeduid in stops heeft betrekking op de kans dat bij een langere sluitertijd een foto uit de hand toch scherp is. Maak je bij f=100mm met 1/25s tien foto’s zonder beeldstabilisatie, dan zal misschien één foto scherp zijn, dus tien procent. Zet je vervolgens de beeldstabilisatie aan, dan worden dat zes tot acht scherpe foto’s, maar zeker niet alle tien. De vaste hand van de fotograaf blijft een niet te onderschatten factor.
Bij fotografie uit de hand zijn IS en IBIS – vooral bij langere brandpunten – dus onmisbare voorzieningen voor scherpe foto’s. Maar ook voor filmen uit de hand heeft beeldstabilisatie een belangrijke functie. Als je dan met de camera loopt om een voorwerp te volgen of bewust het kader verschuift (pannen), dan wordt de opgenomen video veel vloeiender en kan beeldstabilisatie (IS + IBIS) het gebruik van een gimbal of statief voorkomen. Bovendien kan tijdens filmen ook een digitale beeldstabilisatie worden geactiveerd. Dit gaat iets ten koste van de scherpte en ook ontstaat een kleine cropfactor.
TIP • Als de beeldstabilisatie (IS en/of IBIS) actief is en je plaatst de camera op een statief, dan kan microbeweging van het statief interfereren met de bewegingssensors, waardoor het kader onverwacht tijdelijk iets kan verspringen. Hoewel sommige lenzen ‘weten’ dat ze op statief staan, is het toch raadzaam om de beeldstabilisatie uit te zetten als je vanaf een stabiel statief werk.
Bovenstaande blogpost is een uittreksel uit mijn Handboek Canon EOS, voor het EOS D-, EOS M- en EOS R-systeem. In dit Handboek Canon EOS staat zo veel mogelijk van die specifieke EOS-functionaliteit verzameld, aangevuld met een vleugje basiskennis fotografie en veel trucs en tips, extra toegelicht met ruim 70 videotutorials. Zo zal iedere vrijetijdsfotograaf met een EOS-camera betere foto’s kunnen maken en meer plezier hebben van zijn of haar fotografie. Tevens wordt in dit Handboek aandacht besteed aan onderwerpen als lenzen, flitsen, video, software en ook foto’s delen en printen; allemaal aspecten van de fotografie waarbij Canon met een uitgebreid aanbod aan producten en diensten een belangrijke rol kan spelen.
Pieter Dhaeze is zelfstandig vormgever en fotograaf. Hij publiceert zijn praktische kennis en ervaringen via educatieve artikelen in diverse landelijke tijdschriften en op websites. Ook geeft hij trainingen en workshops in zijn studio of op locatie en op aanvraag lezingen in boekhandels en bij bedrijven. De boeken van Pieter vind je hier.
