Nando Harmsen heeft een boek geschreven over Compositie in landschapsfotografie. De doelgroep van dit boek? Fotografen die niet tevreden zijn met hun landschapsfoto’s en moeite hebben om hun ervaring van het landschap vast te leggen. Hij wil deze fotografen praktische handvatten bieden om dit probleem aan te pakken en hen te helpen op een andere manier naar landschappen te kijken. We spraken met hem over de compositieregels en zijn aanpak van het maken van landschappen in het veld. Een interview over het hoe en waarom toepassen van compositieregels in de fotografie. ‘Uiteindelijk gaat het erom dat je leert om een foto te maken waar je prettig naar kunt kijken… ‘
Voor wie heb je het boek geschreven?
Nando Harmsen: ‘Het boek is voor de fotograaf die, als hij of zij thuis komt met foto’s, iets mist in die foto’s. Het landschap ziet er niet zo uit zoals je het ervaren hebt. Het zijn niet alleen beginnelingen die dat probleem hebben, maar ook gevorderde amateurs die nog steeds tegen dat probleem aanlopen. Het is een probleem dat ik van veel fotografen te horen krijg. Ik wil met dit boek handvatten aanreiken om dat probleem te tackelen. Fotografen moeten op een andere manier naar het landschap gaan kijken en daardoor thuiskomen met foto’s die een mooie uitstraling hebben en prettig zijn om naar te kijken. Ik wil dat de herinnering van hoe de fotograaf in dat landschap stond terugkomt in de foto.
Waarom heb je specifiek voor landschapsfotografie gekozen? Compositieregels zijn universeel. Ze gelden voor portretten, huwelijksfotografie, voor architectuur enzovoort.
N.H.: ‘Ik was al heel lang van plan om iets over compositie te gaan schrijven, maar ik vond het heel moeilijk om er aan te beginnen. Compositie werkt bij alle soorten fotografie, maar ik vond dat veel te breed om in een boek te behandelen. Daarom heb ik me geconcentreerd op compositie in landschapfotografie. Daardoor kon ik me echt beter concentreren op compositie van de foto’s. Voor een boek als dit moet je heel veel beeldmateriaal hebben om goede voorbeelden te kunnen geven. Voorbeelden met goede en slechte foto’s. Als je ook andere vormen van fotografie erbij wilt behandelen, moet je daar ook veel beeldmateriaal voor hebben. Ik fotografeer ook portretten, maar schiet nu eenmaal veel landschappen, dus ik had daarvan al veel meer materiaal. En ik kon voor de voorbeelden in het boek zo ook gerichter op pad gaan om het juiste materiaal te maken.’
De praktijk, in het veld
Hoe ga jij in de praktijk te werk, bijvoorbeeld in een landschap wat je nog niet kent. Denk jij op dat moment zoals in je boek schrijft, met zichtlijnen, een s-vorm of een diagonaal, de gulden snede?
NH: ‘Nee, ik doe dat niet letterlijk op die manier. Het toepassen van dat soort regels gebeurt heel intuïtief. Ik ben op zoek naar iets om te laten zien uit dat landschap. Ik ben het eerst aan het bekijken. Uiteindelijk niet alleen kijken, maar ook dingen zien. En als je een onderwerp vindt in een landschap, iets dat je wilt laten zien, iets wat belangrijk is voor jouw foto, dan ga ik kijken waar op de foto ik dat in beeld wil brengen. Wat wil ik nog meer laten zien uit dat landschap? Het onderwerp ga ik ergens plaatsen, en ik gebruik in veel gevallen de hulplijnen op mijn camera om een positie voor mijn onderwerp te vinden. Dan kijk ik of er dingen zijn in de omgeving van mijn onderwerp. Wil ik die boom aan de linkerkant? Wil ik een boom aan de rechterkant? Zijn er dingen in de voorgrond? Is er een pad dat naar mijn onderwerp loopt? Dat kan een letterlijk pad zijn, maar ook in de vorm van begroeiing of een riviertje zijn. Ik ga een positie zoeken om de omliggende dingen die ik in mijn kader wil hebben, in beeld te krijgen. Ik kijk dan niet echt naar de regel van derden of de gulden snede op dat moment om te bepalen waar ik mijn onderwerp wil hebben. De elementen in het landschap bepalen de positie van mijn onderwerp in de foto. Die moeten een prettige kijklijn door de foto opleveren.’
‘Stel dat ik naar een landschap ga, een nieuw landschap, dan maak ik veel foto’s. Ik probeer allerlei dingen uit. Niet alleen met compositie, maar ook met belichting. Dat is het voordeel van digitale fotografie: je kunt meer experimenteren. Als ik thuiskom, kies ik in Lightroom de beste foto. Dat kiezen kost gewoon tijd en die moet je daar voor nemen. Welke foto kijkt het prettigste? Soms gaat dat selecteren snel, soms gaat het langzaam, als de foto’s teveel op elkaar lijken. Ik probeer in het veld al wel een goede uitsnede te maken. Meestal iets ruimer dan nodig, zodat ik eventueel een horizon precies recht kan zetten. En als het nodig is, ga ik de foto nog bijsnijden. Zijn er overtollige dingen aan de rand van de foto die ik eraf wil hebben? Is er een betere beelduitsnede? 2:1, 5:4 misschien 3:2, net wat het beste uitkomt.’
Experimenteren met beeldverhoudingen
Je schrijft in het boek: “Ik ben door de jaren heen de middenformaatbeeldverhouding van 5:4 steeds meer gaan waarderen. Het wordt daarmee vaak eenvoudiger om een compositie te maken, zowel in staande als liggende oriëntatie. Veel van de foto’s die ik tegenwoordig laat zien zijn in een 5:4- of een 4:3-formaat. Of ik kies voor het 2:1-panoramaformaat wanneer ik een weids gevoel wil hebben. Toch heb ik de 3:2-verhouding niet helemaal achter me gelaten. Soms past het gewoon goed.” Ik realiseerde me daardoor dat ik al jaren vastzit aan die 3:2-beeldverhouding. Je boek inspireerde me om met wat oudere foto’s te experimenteren met andere beeldverhoudingen. Toch is dat tijdens het fotograferen moeilijk: mijn Fujifilmcamera heeft een beeldverhouding van 3:2…
N.H.: ‘Je kunt op sommige camera’s andere hulplijnen kiezen, die een andere beeldverhouding laten zien. Ik krijg op mijn computer wel weer de beschikking over het volledige beeldformaat, de beeldverhouding van de sensor. Beeldverhouding is ook een persoonlijke voorkeur, een verhouding die je prettig vindt kijken. Het is niet zo dat de ene beeldverhouding goed is en de andere niet. Als je een andere camera koopt met een andere beeldverhouding van de sensor ga je dan terug naar de verhouding die je altijd gebruikt hebt, of ga je die nieuwe verhouding gebruiken? Van 4:3 naar 3:2 of andersom. Ik gebruik graag 4:5 voor een staande foto, dat kijkt prettiger. Ik gebruik ook vaak een panaroma-uitsnede van een foto. Niet een panorama dat ik in elkaar heb gezet, maar een foto waarvan ik een beetje overtollige lucht en voorgrond heb afgesneden. Je krijgt dan een heel wijds gevoel omdat de foto zo heel breed lijkt. Het aanpassen van de beeldverhouding kan je helpen om een betere vlakverdeling te krijgen, waardoor er been betere verdeling van de beeldelementen ontstaat.’
Wanneer heb je de compositieregels onder de knie?
Hoeveel tijd kost het een amateurfotograaf om het maken van een goede compositie onder de knie te krijgen?
NH: ‘Dat is moeilijk om te zeggen. De beroemde Henri Cartier-Bresson heeft ooit gezegd: je eerste 10.000 foto’s zijn je slechtste foto’s… Dat hoef je natuurlijk niet helemaal letterlijk te nemen, maar je moet wel de tijd nemen en veel foto’s maken. Als het goed is ben je je als fotograaf voortdurend aan het ontwikkelen. Sommige fotografen zien van nature hoe ze een mooie compositie kunnen maken. Anderen hebben veel meer tijd nodig om te leren hoe ze moeten kijken. Ik denk dat je niet zozeer moet denken: ik moet die regels onder de knie krijgen. Het moet niet geforceerd worden. Het is belangrijker om mooie foto’s te maken dan het toepassen van regeltjes. Die wiskundige benadering van de gulden snede is leuk, maar het is belangrijker om te zien dat er een mooie curve door het landschap loopt. Die curve kun je gebruiken om je naar je onderwerp in de foto te leiden. Je moet veel fotograferen en veel terugkijken naar je foto’s. Ontdekken waarom iets werkt en waarom iets niet werkt!’
Picasso zei ooit: Leer de regels als een pro, zodat je ze als artiest kunt breken… Goeie uitspraak?
N.H.: ‘Het is goed om die regels te kennen. Of het nu de regel van derden is, die door veel fotografen verafschuwd wordt, of de gulden snede. Het zijn regels, maar zie ze meer als richtlijn, als handvat. Je hoeft je er niet per se aan te houden, gebruik ze in je voordeel. En als het niet werkt bij een foto, gebruik ze dan gewoon niet. Ga op die manier met compositieregels om. Probeer er niet te geforceerd aan vast te houden, maar probeer ook niet geforceerd er mee te breken. Dan ga je je in hele vreemde bochten wringen om er maar niet aan te voldoen.’
Meer lezen over Compositie bij fotografie? Bestel dan het boek!
Hans Frederiks is journalist en fotograaf en hoofdredacteur van blog.computercreatief.nl. Hij schrijft over ontwikkelingen op het gebied van computers, van vormgeving op het web en print, en fotografeert al zijn hele leven lang. Zijn specialisaties zijn panorama’s, landschappen en podiumfotografie. Zijn blog vind je HIER, zijn boeken vind je HIER.
