Nando Harmsen schreef een prachtig boek over Compositie in Landschapsfotografie. Hij richt zich met het boek op fotografen die niet tevreden zijn met hun landschapsfoto’s. In een interview met Nando dat we voor dit blog met hem hadden is zijn uiteindelijke conclusie ‘Gebruik compositieregels in je voordeel, maar houd er niet krampachtig aan vast!’ In onderstaande blogpost geven we een voorbeeld uit zijn boek uit het hoofdstuk Compositieregels in de praktijk: Het gebruik van de Gulden snede bij het maken van een compositie.
De Gulden snede gebruiken bij fotografie
Hoewel de monnik Luca Pacioli dacht dat een compositie het meest realistisch is wanneer deze op een wiskundige manier is opgebouwd, zal het rekenen met de gulden snede en het getal phi (1,618) niet erg praktisch zijn. Hoewel de gulden snede zeker een belangrijke factor bij het opbouwen van een compositie is, speelt het gevoel ook een zeer belangrijke rol. Met andere woorden, de compositie hoeft niet exact volgens de gulden snede te zijn. Een benadering kan al voldoende zijn om de compositie als prettig te ervaren.
Uitsnijdgereedschap en overlays
De lengte-breedteverhouding van foto’s komt vrijwel nooit overeen met de gulden snede zelf. Het 3:2-beeldformaat komt hier het dichtst bij in de buurt, maar zelfs dat is niet exact hetzelfde. Wordt een beeldverhouding van 5:4 gebruikt, zoals bij de middenformaatbeeldsensor, of de 4:3-beeldverhouding van een Micro Four-Thirds, dan zal de gulden snede helemaal niet meer het hele kader kunnen vullen.
De gulden snede in de meestvoorkomende beeldverhoudingen van een digitale sensor. Zoals je ziet kan de gulden snede in geen enkele beeldverhouding het gehele beeld omvatten.
Pas daarom op met het gebruik van de hulplijnen die je bij het uitsnijdgereedschap in Adobe Photoshop, Lightroom en wellicht ook andere software zichtbaar kunt maken. De projectie zal zich aanpassen aan het beeldformaat en daardoor niet langer een echte gulden snede zijn. Dit wordt duidelijk zichtbaar wanneer de Fibonacci-spiraal als overlay getoond wordt. Deze is helemaal misvormd.
De overlay in Lightroom Classic wordt altijd aangepast aan het kader. Dit betekent dat deze overlay niet langer volgens de gulden snede is. Dit is direct zichtbaar met de Fibonacci-overlay, die in deze 5:4-verhouding helemaal geen mooie spiraalvorm meer heeft.
Dit probleem bestaat niet bij het gebruik van de regel van derden, aangezien deze uitgaat van een verdeling in gelijke delen en niet van de wiskundige verhouding phi.
Gulden snede
De manier waarop je de gulden snede als compositieregel gebruikt is anders dan wat ik in hoofdstuk 2 heb beschreven. In plaats van het steeds verder opdelen van de vlakken, worden er slechts twee verdelingen gemaakt. Deze worden vervolgens onder hoeken van 90 graden herhaald. Met deze vier herhalingen ontstaat een vlakverdeling die op het eerste oog veel overeenkomst vertoont met de regel van derden.
Links de gulden snede in vier oriëntaties, rechts hoe de gulden snede gebruikt wordt voor compositie bij fotografie. Meestal wordt het op dezelfde manier toegepast als de regel van derden.
Regel van derden
De verdeling van de gulden snede lijkt niet alleen op die van de regel van derden, ze wordt ook exact op dezelfde manier gebruikt. Door de beeldelementen te verdelen volgens de lijnen in het kader en het onderwerp op een van de kruispunten te plaatsen, verander je de gulden snede in niets meer dan een variant op de regel van derden. Het enige verschil is dat de lijnen niet langer evenredig verdeeld zijn over de breedte en hoogte, maar volgens de gulden snede. Helaas wordt er in de meeste gevallen ook geen rekening gehouden met de juiste beeldverhouding. Formeel gezien is het geen gulden snede meer.
Houd je geen rekening met de beeldverhouding, dan kloppen de lijnen van de gulden snede niet. Het lijkt erop, maar het is niet hetzelfde als de gulden snede (links). Rechts: de correcte gulden snede in het beeldvlak laat zien dat dit niet hetzelfde is als de beeldverhouding van een foto.
Plaats je de beeldelementen op een vergelijkbare manier als bij de regel van derden, dus op de lijnen en kruispunten, dan zal er tussen de beeldelementen onderling een sterkere band ontstaan. Deze onderlinge verbinding tussen beeldelementen kan een voordeel zijn. Tegelijkertijd ontstaat er veel vrije ruimte aan de zijkant van de foto. Het kan soms lastig zijn om die delen goed in te vullen.
Lastig te visualiseren
Je kunt de lijnen van de gulden snede ook op de manier gebruiken dan waarvoor ze bedoeld zijn. Je moet dan niet alle vier de lijnen gebruiken, maar slechts twee daarvan. Het kruispunt van die twee lijnen ligt dicht bij de plek waar de gulden snede het vlak tot in oneindigheid verder verdeelt. Dat punt is de plek waar de aandacht op een heel natuurlijke manier naartoe gaat.
Links de gulden snede zoals die altijd weergegeven wordt, rechts met alleen de lijnen die we voor een compositie zouden moeten gebruiken.
De echte gulden snede in het beeld links laat het punt zien waar de aandacht naartoe gaat. Dit ligt naar rechts, onder het kruispunt van de lijnen. De regel van derden (rechts) is niet exact hetzelfde als de gulden snede, maar kun je perfect als richtlijn gebruiken om een idee te hebben waar de gulden snede zit.
Het kan lastig zijn om de gulden snede te visualiseren wanneer je aan het fotograferen bent. Je kunt echter de hulp inroepen van de regel van derden. Juist omdat de vier lijnen in het beeld zo veel op elkaar lijken, zal het kruispunt van de regel van derden vaak heel dicht in de buurt komen van de gulden snede. Dit is het sterkste bij een 3:2-beeldformaat. Gebruik je een beeldverhouding van 5:4 of 4:3, dan zal dat punt minder goed overeen komen. Maar het zal nog steeds goed bruikbaar zijn.
En vervolg op deze blogpost over het in de praktijk gebruiken van compositieregels, vind je HIER.
