Elke maand besteden we speciale aandacht aan een boek uit het fonds van Van Duuren Media. Het boek van de maand maart is Bewuster en beter werken met Adobe Lightroom 6 & CC van Pieter Dhaeze en Hans Frederiks, hét Nederlandse handboek over Lightroom. Op het blog geven we wat voorproefjes uit het boek en er is een tweegesprek van beide auteurs over Lightroom.
Dit is een klein deel uit hoofdstuk 5 over de module Ontwikkelen en behandelt het omzetten van een kleurenfoto naar zwart-wit. (H.F.)
Met de komst van de kleurenfilm leek het tijdperk van de zwart-witfoto voorbij. Toch is dit onderdeel van de fotografie geen stille dood gestorven, ook niet toen de digitale camera, die alleen maar kleurenfoto’s maakt, het roer overnam. Met de komst van RAW en converters als Lightroom kan zwart-witbeeld zich zelfs op extra aandacht verheugen, omdat de omzetting van 14-bitskleur naar grijstinten ongekende mogelijkheden biedt in contrast, detaillering en grijsnuances.
Standaard zwart-wit
Het omzetten van kleur naar grijswaarden is in Lightroom heel eenvoudig. In de module Bibliotheek is in het deelvenster Snel ontwikkelen de optie Verwerking in te stellen op Zwart-wit en ook in het keuzevenster van Voorinstellingen zijn diverse recepten aanwezig voor zwart-wit. Deze voorinstellingen zijn ook in de module Ontwikkelen aanwezig in het deelvenster Voorinstellingen aan de linkerkant. Aan de rechterzijde in diezelfde module is in het deelvenster Standaard ook een Verwerking Zwart-wit aanwezig, maar de ‘echte’ zwart-witconversie wordt uitgevoerd in het deelvenster HSL, Kleur, Zwart-wit.
TIP • Nog steeds RGB Hoewel de kleuren met de optie Zwart-wit uit een foto worden verwijderd, blijft de afbeelding RGB, waarbij de waarde van Rood, Groen en Blauw exact gelijk zijn aan elkaar. Dat is dus wezenlijk anders dan de omzetting in Photoshop via de optie Afbeelding, Modus, Grijswaarden. Voor presentatie- en publicatiedoeleinden geeft een zwart-witfoto bestaande uit RGB-pixels, zoals die vanuit Lightroom wordt gemaakt, de beste resultaten.
Als een van de genoemde opties gekozen wordt, dan verdwijnen direct de kleuren uit de afbeelding. Snel wisselen tussen een kleuren- en een zwart-witversie kan met de sneltoets V. De omzetting gebeurt niet op basis van helderheid of verzadiging, maar volgens een recept dat Lightroom automatisch uit de hoge hoed tovert. Hoe Lightroom de omzetting kiest, is niet helemaal duidelijk – de witbalans heeft invloed – maar het resultaat is in ieder geval vaak erg goed. In de meeste gevallen maakt hij van de standen van de schuifregelaars in het deelvenster HSL/Kleur/Zwart-wit een S-kromme. Het is overigens raadzaam om eerst de belichting en eventueel ook de kleuren van een foto te optimaliseren, alvorens hem om te zetten naar zwart-wit.
Bent u het niet eens met de automatische omzetting, dan kunt u met de schuifregelaars een eigen conversie maken. Alle kleuren zijn bijna onafhankelijk van elkaar naar willekeurige grijswaarden te converteren en dat alles met 14-bitshelderheidsruimte. Huidstinten worden beïnvloedt door het oranje- en roodkanaal en de lucht met het blauwkanaal. De grijswaarde van gras is eenvoudig te regelen met het groenkanaal. Pas op dat u niet te extreme waarden gebruikt, want er kan relatief snel ruis zichtbaar worden als een kanaal sterk afwijkt van zijn geadviseerde waarde. Toch is het prachtig om te zien dat met een paar simpele handelingen een rood shirt in grijswaarden bijna wit of bijna zwart gemaakt kan worden en dat gras alle gradaties van grijs kan doorlopen.
Het verdient aanbeveling om tijdens het maken van een grijswaarde-afbeelding of met een virtuele kopie te werken of regelmatig momentopnamen te maken of liever beide. Zo houdt u altijd een origineel bij de hand en kunt u snel een stapje terug in bewerking als een serie aanpassingen niet helemaal naar wens is.
TIP • Doelaanpassing Als onduidelijk is welk kanaal bij welke kleur hoort, dan kan het gereedschap Doelaanpassing hierbij goed van pas komen. Het is te vinden in meerdere deelvensters, maar ook in het deelvenster Zwart-wit en heeft in alle gevallen dezelfde werking. Als u erop klikt en u beweegt de cursor boven de afbeelding, dan wordt in het deelvenster het kanaal geactiveerd wat bij de onderliggende kleur hoort. Dit kunt u zien aan het lichtgrijze vlakje om de naam van het kleurkanaal. Met de pijltjestoetsen naar boven en beneden kan de waarde van het kanaal vervolgens veranderd worden. Houd de Shift-toets ingedrukt voor grote stappen. U ziet de schuifregelaar meebewegen. De waarde van het kanaal is ook te wijzigen door de cursor in de afbeelding slepend naar boven of beneden te bewegen. Na gebruik van het gereedschap Doelaanpassing moet u het bewust deactiveren. Wilt u tijdens het gebruik van deze functie toch gewoon kunnen inzoomen, houd dan de spatiebalk ingedrukt. De cursor verandert dan tijdelijk in een vergrootglaasje.
Speciaal zwart-wit
Met de bovenstaande opties en functionaliteit is de omzetting naar zwart-wit tot in de finesse te fijnregelen. Toch kan bijvoorbeeld met extreem gebruik van het gereedschap Doelaanpassing ruis ontstaan. Om dit te voorkomen, bestaat er nog een andere, meer handmatige manier, om de conversie uit te voeren.
Open het deelvenster HSL/Kleur/Zwart-wit, kies HSL in de titelbalk en klik op Alles. De drie deelvensters van HSL zijn nu beschikbaar. Zet in het deelvenster Verzadiging de waarden van alle kanalen op -100 en de afbeelding zal zwart-wit worden. De helderheid van de onderlinge kleuren kan vervolgens met de schuifregelaars in het deelvenster Luminantie worden geregeld. Maar ook met variabelen als Levendigheid en de kleurtemperatuur kan het omzettingsresultaat met deze methode nog beïnvloed worden. En dat allemaal bij maximale kwaliteit.
TIP • Sepia Wilt u een afbeelding omzetten naar Sepia of een andere artistieke uiting van foto’s, dan kunt u dat doen met de mogelijkheden in het deelvenster Gesplitste tinten, maar kijk ook eens in het deelvenster Voorinstellingen in de module Ontwikkelen. In een lange lijst van voorinstellingen zijn hierin enkele leuke kleurvarianten opgenomen. Komt u met de cursor boven een recept, dan laat Lightroom meteen het resultaat zien in het voorbeeldvenster linksboven. Klik op een voorinstelling en het kleureffect wordt doorgevoerd. Met behulp van de variabelen in de rechterdeelvensters zijn deze voorinstellingen vervolgens individueel te wijzigen. Eigen versies kunnen als preset worden opgeslagen.
Lokaal zwart-wit
U kent ze wel. Die ouderwets aandoende ansichtkaarten in zwart-wit, waarvan één onderdeel (rode lippen of rode roos) in kleur gebleven is. Het contrast tussen de grijswaarden en het kleurrijke voorwerp is zo groot, dat het oog er als een magneet naartoe getrokken wordt. In Photoshop is dit effect eenvoudig te bereiken met het maken van een selectie. In Lightroom is dat iets moeilijker, maar zeker niet onmogelijk.
We misbruiken hiervoor weer het Aanpassingspenseel (K). Als we op dit penseelicoon klikken, schuift een apart instelvenster naar beneden. Hierin geven we op dat we de Verzadiging willen veranderen op de plaats waar we straks schilderen in de afbeelding. Stel de waarde in op -100, zodat alle kleur op basis van verzadiging verdwijnt. Nadat u Grootte, Doezelaar en Stroom hebt opgegeven, kunt u de foto van zijn kleur ontdoen. Voor de gedeelten die ver van het hoofdonderwerp gelegen zijn, kan de optie Automatisch maskeren uitstaan, zodat het hele strookgebied wordt bewerkt en zwart-wit wordt. Komt u kritisch in de buurt van het gekleurde onderdeel, activeer dan Automatisch maskeren, zodat de vermindering van verzadiging niet wordt toegepast op het betreffende onderwerp. Een foute penseelstreek kan overigens altijd ongedaan gemaakt worden met Ctrl+Z, zodat u niet verkrampt hoeft te werken. Inzoomen is altijd raadzaam bij dit soort handelingen.
Een alternatief voor bovenstaande methode is om eerst de hele afbeelding te ontdoen van kleur door de verzadiging van alle kanalen in het deelvenster HSL op -100 te zetten en vervolgens met een Aanpassingspenseel met een Verzadiging van +100 het betreffende onderdeel weer kleur te geven.
Samenvatting
Lightroom is een van de krachtigste gereedschappen om kleur naar grijswaarden om te zetten en kan adembenemende zwart-witbeelden produceren. Als deze worden afgedrukt op barietpapier met een moderne grootformaat fotoprinter, dan herbeleven portretten en landschappen de tijden van weleer en zelfs beter.
TIP • Silver Efex Pro Bent u enthousiast geworden over zwart-witfotografie in de 21ste eeuw en wilt u zich hierin diepgaand bekwamen, kijk dan eens naar Silver Efex pro 2 van NIK Software. Deze software is als plug-in in Lightroom te gebruiken, waarmee u de expertise van NIK combineert met de kracht van 14-bits-RAW.
Dit is een klein deel uit hoofdstuk 5 over de module Ontwikkelen en behandelt het omzetten van een kleurenfoto naar zwart-wit uit het boek ‘Bewuster en beter werken met Adobe Lightroom 6 & CC’ van Pieter Dhaeze en Hans Frederiks, hét Nederlandse handboek over Lightroom. Bestel het boek bij de uitgever, bij uw favoriete online-boekhandel of koop het bij de boekhandel bij u om de hoek.
Hans Frederiks is journalist en fotograaf en hoofdredacteur van blog.computercreatief.nl. Hij schrijft over ontwikkelingen op het gebied van computers, van vormgeving op het web en print, en fotografeert al zijn hele leven lang. Zijn specialisaties zijn panorama’s, landschappen en podiumfotografie. Zijn blog vind je HIER, zijn boeken vind je HIER.
