Nando Harmsen schreef een prachtig boek over Compositie in Landschapsfotografie. Hij richt zich met het boek op fotografen die niet tevreden zijn met hun landschapsfoto’s. In een interview met Nando dat we voor dit blog met hem hadden is zijn uiteindelijke conclusie ‘Gebruik compositieregels in je voordeel, maar houd er niet krampachtig aan vast!’ In een vorige blogpost gaven we een voorbeeld uit zijn boek uit het hoofdstuk Compositieregels in de praktijk: Het gebruik van de Gulden snede bij het maken van een compositie. Deze blogpost, Compositieregels voor fotografie in de praktijk, bevat de rest van het hoofdstuk met onder andere de Fibonacci-spiraal om de Gulden snede zichtbaar te maken, en de Gulden diagonaal ofwel de gulden driehoek.

Fibonacci-spiraal

Een andere manier om de gulden snede zichtbaar te maken is de Fibonacci-spiraal. In plaats van de hoekige verdeling door vier lijnen, heeft deze spiraal een meer organische vorm. Het is een curve, een vorm die bij composities een heel krachtige kijklijn oplevert. In veel gevallen past dit beter bij het maken van een compositie in landschapsfoto’s. De natuur is immers ook niet hoekig.

Hoewel de Fibonacci-spiraal ook de gulden snede als uitgangspositie heeft, maakt de spiraalvorm het eenvoudiger om een fijne balans in het beeldvlak te brengen. Plaats beeld- elementen op of nabij de curve en je oog volgt een prettige visuele flow door de foto. Pas eventueel de beelduitsnede aan om dit passend te maken. Het ontbreken van de vier lijnen die zo veel op de regel van derden lijken is daarbij een voordeel. Je gebruikt met de Fibonacci-spiraal sneller een compositie die volgens de gulden snede is.

Het kan ook zo zijn dat de Fibonacci-spiraal geen prettige kijklijn geeft. Zeker wanneer er geen curven in de compositie te vinden zijn kan de spiraal misplaatst lijken. Een foto met een diagonaalcompositie is daar een goed voorbeeld van. In dat geval kan de gulden snede toch werken in de vorm van de gulden diagonaal.

Gulden diagonaal

Diagonalen zijn beeldelementen die de aandacht op een krachtige manier kunnen sturen. Denk maar aan de diagonaalcompositiegrondvorm. Deze diagonaal werkt heel goed wanneer deze overeenkomt met de gulden diagonaal. De gulden diagonaal wordt ook wel de gulden driehoek genoemd. Dit komt omdat er een driehoek ontstaat wanneer beide diagonalen in het beeldvlak met een gulden snede getekend worden. Het kruispunt van de diagonalen wordt het oog van God genoemd. Plaats je het onderwerp op deze plek, dan zal het alle aandacht in de foto krijgen.

Net als bij de gulden snede heeft de gulden diagonaal een symmetrie gekregen die er van oorsprong niet hoort te zijn. In feite is het een samenvoeging van twee gespiegelde gulden diagonalen. Dit betekent dat het niet verplicht is om op beide loodlijnen van de hoofddiagonaal een beeldelement te plaatsen. Een van beide is al voldoende.

Hoewel de gulden diagonaal gebaseerd is op de gulden snede, vormen deze lijnen een heel andere visuele flow in de foto. Je herkent vaak de diagonaal en dynamische driehoek uit de compositiegrondvormen. De lijnen zijn ook eenvoudig te herleiden naar een S-curve.

Gulden snede in een deel van de foto

Je merkt dat de gulden snede en de Fibonacci-spiraal in veel gevallen niet van beeldrand tot beeldrand ingetekend zijn. Dit komt natuurlijk doordat het beeldvlak niet dezelfde lengte-breedteverhouding heeft als de gulden snede.

Wanneer je terugkijkt naar de ingetekende Fibonacci-spiraal bij de Mona Lisa, Het Meisje met de Parel of de Windmolen bij Wijk bij Duurstede (hoofdstuk 2), dan zie je dat daar de gulden snede slechts een deel uitmaakt van het complete beeldvlak. Het beschrijft de onderlinge verhouding van de beeldelementen. Het zegt niets over het kader van het schilderij. Dit werkt ook zo voor fotografie.

In tegenstelling tot de gulden snede en de Fibonacci-spiraal kun je de gulden driehoek vaak zonder veel problemen in de verschillende beeldverhoudingen tekenen. Er is dan alleen verschil in de hoek van de diagonaal door de foto. Het kruispunt van de loodlijnen komt dan echter niet op het punt van de gulden snede.

Samenvatting

Al deze voorbeelden ten spijt kan de veelheid van regels verwarrend zijn. Zeker omdat sommige van deze regels zo ver van de oorspronkelijke opzet zijn afgeweken, kan het nut of de geldigheid ter discussie worden gesteld. Dit is misschien ook de reden waarom er vaak geroepen wordt dat je de regels moet breken om een goede foto te maken. Zeker als de regel van derden ter sprake komt.

Ik geloof niet dat deze regels gebroken moeten worden voor een goede compositie. Ik geloof echter ook niet dat je ze blindelings moet volgen op de manier zoals ze zo vaak omschreven en beschreven worden. Het is beter om ze als houvast te gebruiken, zodat je niet stuurloos raakt bij het maken van een compositie. Maar welke moet je nu gebruiken wanneer je in het veld bent?

Het antwoord hangt grotendeels af van de persoonlijke voorkeur. Als je de compositieregels losjes gaat volgen maakt het uiteindelijk niet heel veel uit of je de regel van derden of de gulden snede gebruikt. Ze lijken in de praktijk veel op elkaar, zeker vanwege de verschillende beeldverhoudingen die een foto kan hebben.

Persoonlijk geef ik de voorkeur aan het gebruik van de compositiegrondvormen, zoals die beschreven zijn in hoofdstuk 3. Een evenwichtige verdeling van de beeldelementen leidt uiteindelijk altijd naar een prettige compositie. De regel van derden gebruik ik als handvat bij het maken van de gewenste vlakverdeling, voornamelijk omdat je deze lijnen op het lcd-scherm van een camera zichtbaar kan maken.

Wat ik als sterk pluspunt zie voor deze manier van werken zijn de voorbeelden die ik in dit hoofdstuk heb laten zien. Ze zijn niet met een gulden snede of regel van derden in gedachten gemaakt, hoewel ik moet toegeven dat de lijnen van de regel van derden zeker wel als leidraad hebben gediend. Er is meer over een fijne en vooral evenwichtige vlakverdeling nagedacht. Heeft een foto een goed gevoel, dan zal er in veel gevallen een compositieregel of grondvorm zijn die erop past.

Opdracht

Het is leerzaam om regelmatig naar de foto’s in je archief te kijken. Niet zozeer om ze opnieuw te bewerken, maar om de beeldopbouw te bestuderen. Probeer erachter te komen welke compositieregels op je foto van toepassing zijn. Ik noemde de hulplijnen van het uitsnijdgereedschap in Adobe Lightroom en Photoshop al, die perfect voor dit doel gebruikt kunnen worden.

De opdracht bestaat uit drie delen. Voor het eerste deel moet je foto’s uitkiezen die je als je mooiste of beste foto’s beschouwt. Bekijk ze eens met de diverse hulplijnen: regel van derden, gulden snede, Fibonacci-spiraal en de gouden driehoek. Welke van de regels passen het beste en probeer te beredeneren waarom.

Het tweede deel van de opdracht is een herhaling van de eerste opdracht, maar dan met een selectie foto’s die je tot je slechtste foto’s rekent. Bekijk deze ook met de compositieregels in gedachten, en ontdek wat er fout is.

Het derde en laatste deel van de opdracht vloeit voort uit de eerste twee. Heb je foto’s die niet helemaal goed in het oog liggen? Probeer dan een andere uitsnede te maken (croppen) om zo een betere compositie te krijgen. Je kunt elke beeldverhouding gebruiken die je wilt, 3:2, 5:4, 4:3 of zelfs 1:1 en 16:9. Maak desgewenst een horizontale foto verticaal, of andersom.

Dit was het tweede deel over het gebruik van compositieregels bij fotografie in de praktijk. Het eerste deel Het gebruik van de Gulden snede bij het maken van een compositie vind je HIER. Deze blogposts zijn afkomstig uit het boek Compositie in Landschapsfotografie.