Voorbereidingen bij portretfotografie

In zijn boek ‘Meesterportretten’ vertelt mediafotograaf Jasper van Bladel hoe je portretten meer diepgang en inhoud kunt geven. Hij leert je om het maken van een portret te zien als een ontmoeting e geeft een complete werkwijze voor het vastleggen van de unieke persoonlijkheid van de geportretteerde. Een goede voorbereiding is daarbij van essentieel belang. Hier geeft hij wat tips over hoe je dat aanpakt. Voorbereidingen bij portretfotografie.

Als je tijd met iemand doorbrengt, vallen je karakteristieke blikken en houdingen op.

Wanneer is een portret een goed portret? Portretfotografie is een gevoelig proces dat nooit hetzelfde is maar een hoop vergt van zowel de fotograaf als van de geportretteerde. Het gaat om timing, omgeving, kadrering, blik, sfeer, houding, standpunt, noem maar op. Een belangrijk onderdeel wordt vaak vergeten: voorbereiding. Nu zul je misschien denken: hoe kan ik me nog meer voorbereiden dan de camera inpakken, accu opladen en alle spullen die ik denk nodig te hebben meenemen naar locatie?

Voorbereiding draait om meer dan alleen je spullen op orde hebben. Voorbereid zijn, betekent dat je een plan hebt over welke foto’s nodig of gewenst zijn en hoe je die wilt maken. Denk na over mogelijke valkuilen of moeilijkheden – zowel technisch als verhalend. Zo’n plan kun je uitwerken op papier, maar opslaan in je hoofd werkt meestal ook prima. Zie het plan ook meer als een leidraad – als een vaste waarde om op terug te kunnen vallen tijdens de shoot. Zorg ervoor dat je flexibel blijft en met de situatie mee kunt bewegen. Al te rigide vasthouden aan je plan terwijl de werkelijkheid een heel andere kant opgaat is geen goed idee.

Ook research moet een onderdeel van dat plan zijn. Research doen kan op verschillende manieren en heeft ook meerdere verschijningsvormen afhankelijk van wat voor een portret je gaat maken.

Elisabeth, 4 seizoenen aan de Amstel – Omroep Max.

Research vóór de shoot

Het onderzoek dat je vóór de shoot kunt doen is qua aard afhankelijk van wat voor een portret je gaat maken. Belangrijk is: is er beeld beschikbaar van de persoon die je gaat fotograferen? Als het een bekend persoon betreft zijn er ongetwijfeld al meerdere beelden van hem of haar in omloop en kun je daarnaar kijken om te zien hoe diegene zich op een foto laat zien. Ook kijken naar bestaand videobeeld kan een goede manier zijn om alvast voorbereid te zijn op hoe iemand zich gedraagt. Denk ook na over de locatie. Is die bekend? Zoek naar beelden en kijk alvast waar interessante plekken te vinden zijn voor de foto’s.

Is het een onbekende persoon? Dan zul je weinig tot geen beeld kunnen vinden en zul je de research moeten beperken tot bedenken hoe iemand woont en met welk decor je dus geconfronteerd gaat worden. Vaak heb je een adres en kun je dus even op internet kijken naar hoe het huis of de buurt eruitziet. Dan kun je min of meer inschatten hoeveel ruimte je hebt, wat voor een sfeer je kunt verwachten en op welke manier je de omgeving in kunt zetten in je beelden.

Tygo Gernandt. Voor de shoot bekeek de fotograaf hoe zijn model doorgaans wordt gefotografeerd en hij besloot om daar bewust van af te wijken.

Research tijdens de shoot zelf

Het klinkt wat gek, maar ook tijdens (of net voor) de shoot kun je onder- zoek doen naar je model. Dit is essentieel voor een goed eindresultaat. Zelf noem ik het altijd het ‘lezen’ van de geportretteerde.

In de meeste gevallen ken je de te portretteren persoon niet, niet erg goed, of oppervlakkig van andere beelden. Om een goed en bij die persoon passend portret te maken is het daarom belangrijk om heel goed naar de persoon te kijken en te analyseren hoe je deze observaties in kunt zetten tijdens het fotograferen.

Waarom dan vooraf en niet tijdens de shoot? Omdat veel mensen opeens anders reageren als er een camera in het spel is. Bekijk het daarom ook eens vanuit je ogen van je model. Fotografie is een vreemd iets, zeker als je opeens voor de camera staat en jij het middelpunt van de aandacht bent. Het gekke is namelijk: als je gefotografeerd wordt dan vergeet je spontaan hoe je jezelf ook alweer gedraagt. Je voelt je opeens een vreemde in je eigen lichaam en weet niet meer hoe je moet kijken, lachen of zitten. En je armen en handen? Dat zijn vreemde flappen waarmee je je opeens ook geen raad meer weet. Kortom: alle spontaniteit en al het natuurlijk handelen – waar je normaal gesproken niet eens over nadenkt – vallen weg. De fotograaf heeft dan de schone taak om een natuurlijk ogend portret te maken. Geen gemakkelijke opdracht.

Observeren is dus het toverwoord. Vaak kom ik daarom eerder of neem ik in de luttele minuten voor het fotograferen de tijd om iemand goed te bekijken. Het gaat dan niet alleen maar om de fysiek, maar vooral om het gedrag en de manieren van bewegen en communiceren.

Karakteristieke houding van de Italiaanse fotograaf Paolo Ventura. Door hem te observeren, zag de fotograaf dat Paolo zo het liefste staat.

Hoe staat iemand (houding)?

Kijk hoe iemand staat. Recht, scheef? Voorover of achterover? Leunt iemand vaak tegen een deurpost of kast? Kijk ook naar de positie van het hoofd: recht, gedraaid, voorover of enigszins opgeheven? Het zijn allemaal zaken die veel verschil maken in een portret.

Hoe beweegt iemand?

Observeer hoe je model beweegt. Is hij of zij snel of juist langzaam, passief of beweeglijk, grotesk of juist voorzichtig?

Hoe beweegt hij of zij de handen?

Kijk goed naar de handen en armen van je model. Hoe bewegen die? Veel of weinig? Heel gecontroleerd, of juist wild en onbesuisd? Sommige mensen gebruiken hun handen heel veel, vooral tijdens het praten. Anderen zijn veel minder beweeglijk. Het is goed om te weten in welke categorie je model valt. Een interessante handbeweging kan een portret een stuk sterker maken en als je die ziet, kun je haar gebruiken.

Hoe kijkt iemand?

Wat is iemands oogopslag? De juiste blik herkennen bij je model is doorslaggevend voor een geslaagde foto. Observeer dus goed hoe iemand kijkt. Met grote open ogen, of juist door de wimpers? Altijd rechtuit, of juist vaak vanuit een ooghoek? Saai of heel herkenbaar?

Hoe lacht iemand?

Ook al wil je iemand niet lachend op de foto zetten; kijk toch even naar hoe iemand lacht. De lach zegt namelijk veel over iemands expressie en over hoe iemand reageert op onverwachte situaties. Die kennis kun je gebruiken tijdens de shoot. Daarnaast: het moment net na een lach is vaak heel sprekend. Dan is iemand vaak op zijn spontaanst en natuurlijkst. Een lach kan iemand echt even ‘resetten’, zodat je model weer even bij zijn of haar natuurlijke houding terecht kan komen.

Hoe zit iemand?

Analyseer voor de shoot hoe iemand zit. Als je iemand tijdens de shoot vraagt te gaan zitten is diegene helemaal vergeten hoe hij of zij doorgaans gaat zitten. Zoals met alles: als je er te veel op gaat letten, dan verlies je de spontaniteit. Onderzoek dus in een onbewaakt moment hoe iemand op een stoel zit. Recht, scheef? Met de armen op de armleuning, met de benen over elkaar? Gebruik deze kennis vervolgens in de shoot.

Gérard leeft als trotse Indiaan. Dit is de blik die daarbij past.

Dit artikel komt uit het boek ‘Meesterportretten‘ door Jasper van Bladel. Daarin legt hij uit hoe je meer diepgang in je portretfotografie kunt brengen. Hij behandelt portretfotografie als een vorm van ontmoeting en laat zien hoe je mensen op hun gemak kunt brengen en door tijd met ze door te brengen portretten met respect en gevoel kunt maken. We interviewden de auteur van het boek op dit blog: Zo krijg je meer diepgang in je portretfoto’s.